ოქტომბერში ზუსტად ერთი წელი გავიდა, რაც მაქსიმ ბუტკევიჩი რუსების ტყვეობიდან გაათავისუფლეს. 2024 წლის 18 ოქტომბრის შემდეგ, რუსეთსა და უკრაინას შორის ტყვეთა გაცვლის და მაქსიმის კიევში დაბრუნების შემდეგ, მას ათობით ინტერვიუ აქვს მიცემული უკრაინული თუ საერთაშორისო მედიისათვის.

საქართველოს აუდიტორიისთვის ეს მისი პირველი ინტერვიუა - რუსების ტყვეობაში ყოფნის ორ წელსა და ოთხ თვეზე, ომის ტყვეებსა და დანებების სიმწარეზე, შიშზე, რომელიც დაგამარცხებს თუ არ შეებრძოლე, გათავისუფლების შემდეგ ცხოვრებაზე, ომზე, რომელიც გრძელდება, მომავალზე. უკრაინასა და რუსეთზე. წიგნზე, რომელსაც დაწერს.

მისი ბევრი ინტერვიუ იწყება კითხვით, როგორ მოხდა, რომ არასამხედრო - სამოქალაქო პირი, უფლებების დამცველი მაქსიმ ბუტკევიჩი, რომელიც ყოველთვის იყო ომისა და ძალადობის წინააღმდეგი, მალევე ომის დაწყებიდან - უკრაინის არმიას შეუერთდა და საომარ მოქმედებებში ჩაერთო. მაქსიმს ყოველთვის ერთი პასუხი აქვს, რომ 2022 წლის 24 თებერვალმა, ის, როგორც ბევრი მისი თანამებრძოლი, არჩევანის წინაშე დააყენა - „ან ჩვენი თავისუფლება განადგურებულიყო, ან მებრძოლა“.

არჩევანი ბრძოლის სასარგებლოდ გადაწყდა და ის ომში წავიდა.

რადიო თავისუფლება: დღეს, ტყვეობიდან გათავისუფლების ერთი წლის შემდეგ, თქვენ რომ ჩემს ადგილას იყოთ, რას ჰკითხავდით ახლა მაქსიმ ბუტკევიჩს?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ალბათ, ვკითხავდი... ერთი წელი ტყვეობიდან - რამდენად არის ეს წარსული? ეს უკვე მართლა წარსულია თუ ჯერ კიდევ ხდება? არ არის მარტივი კითხვა. კი დავსვი, მაგრამ თითქოს პასუხი არ ვიცი… ეს ყველაფერი მთლად წარსულიც არ არის ჩემთვის. უამრავი რამ მოხდა ამ ერთ წელში, ცვლილებები ჩემს ცხოვრებაში, მაგრამ მე ჯერ კიდევ ვცხოვრობ ტყვეობის ჩრდილში. ისევ მაწუხებს ღამის კოშმარები და ყველა ჩემი ცუდი სიზმარი ტყვეობას უკავშირდება.

რადიო თავისუფლება: დღესაც გაქვთ ამაზე ლაპარაკის სურვილი? ომზე, ტყვეობაზე, ყველაზე რთულ გამოცდილებაზე. თუ, სხვანაირად აღარც გამოდის და ეს უკვე თქვენს მოვალეობადაც იქცა - ხშირად და საჯაროდ ლაპარაკი?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი, რაღაც თვალსაზრისით, ეს შეგრძნება მაქვს, რომ კი არ მინდა, მაგრამ ჩემი მოვალეობაა ამაზე ვილაპარაკო. ხანდახან დამღლელია, როცა ტყვეობაზე ლაპარაკობ ან ინტერვიუს აძლევ. მერე ვფიქრობ ხოლმე, ტყვეობის გარდა, კიდევ რამე დააინტერესებს ხალხს ჩემს შესახებ? მაგრამ იქვე სხვა აზრი გამირბენს ხოლმე თავში - მე იღბლიანი ვარ. მე გამიმართლა, რომ გამომიშვეს. ხოლო იმ ხალხის ნაწილი, ვისთანაც მე ტყვეობის 2 წელი და 4 თვე გავატარე, ისევ ტყვეობაში რჩებიან. მე მათი ხმა უნდა ვიყო. ამიტომ ვგრძნობ ამ ვალდებულებას მათ წინაშე. მე ცოცხალი და თავისუფალი ვარ. რა უნდა ინატრო ამაზე უკეთესი?

რადიო თავისუფლება: თქვენ ახლახან ვაცლავ ჰაველის ადამიანის უფლებათა პრემია მიიღეთ. რას ნიშნავს თქვენთვის ეს ჯილდო? შეცვალა ამან რამე თქვენთვის, თუ ამ აღიარებამაც პასუხისმგებლობა დაგიმატათ?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ბევრი არაფერი შეუცვლია. მე ეს ჯილდო მივიღე, როგორც უკრაინისადმი, ტყვეებისა და მებრძოლთა მიმართ სოლიდარობის ნიშანი, თუმცა, პასუხისმგებლობა მართლაც დამემატა...

ბედნიერი ვარ, რომ ძალიან ბევრ ისეთ ადამიანს ვიცნობ, ვინც არაჩვეულებრივ რამეებს აკეთებენ ადამიანების დასახმარებლად, ტყვეობიდან იხსნიან მათ, რუსების ომის დანაშაულებს აღწერენ, ვინც აბსოლუტურად ყველაფერი დაკარგა რუსების ომის გამო და ამ ადამიანების შესახებ არავინ არაფერი იცის. ისინი ჩემთვის უცნობი გმირები არიან. მათ არასოდეს მიუღიათ რაიმე ჯილდო ამისათვის. და სულ მაქვს ის განცდა, რომ ნებისმიერი მათგანი იმსახურებს ამ ჯილდოს. ერთადერთი, რაც მე შემეძლო, ყველა მათგანის სახელით მიმეღო ეს ჯილდო. მაგრამ თან ეს ნიშნავს ახლა კიდევ მეტი უნდა გავაკეთო...

როცა ფინალისტების სიას ჩავხედე (რომელშიც იყვნენ მზია ამაღლობელი და ულვი ჰასანლი), გავიფიქრე, რომ მხოლოდ მე ვიყავი გათავისუფლებული, ისინი კი ციხეში. რატომღაც ველოდი, რომ მზია აიღებდა ამ პრემიას...

2025 წელს ვაცლავ ჰაველის ადამიანის უფლებათა პრემია მაქსიმ ბუტკევიჩს გადაეცა — უკრაინელ ჟურნალისტსა და უფლებადამცველს, რომელმაც ტყვეობა, წამება და პოლიტიკური დევნა გადაიტანა. პრემიის ფინალისტებში იყვნენ ქართველი ჟურნალისტი მზია ამაღლობელი და აზერბაიჯანული მედიის წარმომადგენელი ულვი ჰასანლი.

რადიო თავისუფლება: ეს დღეებია, მაისური გაცვიათ წარწერით „არ დავივიწყოთ ომის ტყვეები“ - რა დევს ამ ფრაზის მიღმა? ტყვეობიდან გათავისუფლების შემდეგ ატარებთ მას?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი, მე და ჩემმა კოლეგებმა გავაკეთეთ ასეთი მაისურები. როცა გამათავისუფლეს და რამდენიმე კვირის შემდეგ კიევში დავბრუნდი, ჩემს ახლო მეგობართან ერთად გადავწყვიტეთ, რომ ყველაზე კარგი, რისი გაკეთებაც შეგვეძლო ტყვეებისთვის, იყო ის, რომ ისინი არ დაევიწყებინათ. ტყვეობაში ჩვენი ტყვედ ამყვანები სულ ამას გვეუბნებოდნენ, რომ ჩვენ ყველას მალე დავავიწყდებოდით, არავის ვაინტერესებდით: უკრაინას თქვენი უკან დაბრუნება არ სჭირდება, არასოდეს გაგცვლიან, გამოგიყენეს და მოგისროლესო. ახლა კი, მე უნდა ვუთხრა ჯერ კიდევ ტყვეობაში მყოფებს, რომ ისინი არ ავიწყდებათ. რომ გარეთ არიან ადამიანები, ვინც მათთვის იბრძვიან...

განაჩენის გამოტანის შემდეგ, ჩვენ გვქონდა საშუალება რუსული პროპაგანდისტული ტელევიზიებისთვის გვეყურებინა და ისინი ხანდახან უჩვენებდნენ კიევში გამართულ სოლიდარობის აქციებს (მართალია, პროპაგანდისტულ ჭრილში, მაგრამ მაინც) და ჩვენ ამით ვხვდებოდით, რომ ისევ ვახსოვდით.

მე არასოდეს დამიკარგავს იმედი. ვენდობოდი ჩემს მეგობრებს, ოჯახის წევრებს, თანამებრძოლებს და ვიცოდი, რომ ჩემი გათავისუფლებისთვის იბრძოლებდნენ. თუ ამის იმედი გაქვს, თითქმის, თითქმის ყველაფერი ასატანია. მოკლედ, ჩემი გათავისუფლების შემდეგ, ჩავთვალეთ, რომ სოლიდარობის ხილული სიმბოლოებიც იყო საჭირო და ასე გაჩნდა ეს მაისურებიც ამ წარწერით - „უკრაინელო ომის ტყვეებო, თქვენ არ იქნებით დავიწყებული“.

რადიო თავისუფლება: დაახლოებით რამდენი უკრაინელია ახლა რუსების ტყვეობაში?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ოფიციალური რიცხვი უცნობია, მაგრამ საუბარია ათასობით ადამიანზე. ჩვენ ვამბობთ, რომ ამ ადამიანების გამოშვება, მათ შორის, სამოქალაქო პირების გათავისუფლება ტყვეობიდან, უნდა გახდეს ნებისმიერი სამშვიდობო მოლაპარაკების წინაპირობა და ამისთვის მე ყველაფერს ვაკეთებ. სადაც კი ხელი მიმიწვდება, ამაზე ვლაპარაკობ.

რადიო თავისუფლება: რას ნიშნავს იყო ომის ტყვე? გათავისუფლების შემდეგ ჩვეულებრივ ცხოვრებას ადვილად უბრუნდები?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: უკან დაბრუნება, ანუ ისევ იქ, სადაც იყავი, შეუძლებელია. ეს წარსულია. არასოდეს იქნება იგივე. მაგრამ მჯერა იმის, რომ გზის გაგრძელება - წინ, თავისუფალი ცხოვრებისკენ, ამ ყველაფრის მერეც შესაძლებელია. ამ ორწლიანმა ტყვეობამ, ვერ ვიტყვი რომ რამით გამამდიდრა, მაგრამ რაღაც ახალი გამოცდილებაც მომცა.

თავისუფლებას კი საერთოდ სხვა მნიშვნელობა მიეცა ტყვეობის შემდეგ. მანამდე გგონია, რომ ეს ჩვეულებრივი ამბავია: თავისუფლები ვართ გავაკეთოთ არჩევანი, გადავწყვიტოთ როგორ მოვიქცეთ ან დავფიქრდეთ, რა არის მნიშვნელოვანი.. თავისუფალი ხარ, როგორ დაგეგმო შენი დღე, რა ჩაიცვა, რა დალიო და რა ჭამო. ტყვეობის მერე კი თავისუფლება ყველაზე ძვირფასი რამაა, რასაც უნდა მოვუფრთხილდეთ და თუ საჭირო გახდება, დავიცვათ.

რადიო თავისუფლება: სიცოცხლე მეტად შეგიყვარდათ?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი. კი. ნამდვილად. რამდენიმე ეტაპია, რასაც ტყვეობიდან გათავისუფლებული ადამიანი გადის. პირველი ეტაპი არის წარმოუდგენელი ბედნიერების განცდა. ყველა წვრილმანი გახარებს. შემდეგ ეს სიხარული ნელდება. თუმცა სიცოცხლე მართლა ბევრად მეტად ფასობს ახლა ჩემთვის.

რადიო თავისუფლება: და შიშითაც ნაკლებად გეშინია მერე რაღაცების?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ერთი მხრივ კი. რადგან მე უკვე გამოვცადე ცუდი რამეები, მაგრამ მეორე მხრივ, ტყვეობაში განცდილი შიში მანამდე არასოდეს გამომიცდია - ეს კიდევ სხვა სახის შეგრძნებაა, მუდმივი შიშის ატმოსფეროში ყოფნა. ტყვეობაში განცდილი შიში იმდენად ძლიერი იყო, რომ სრულ პარალიზებას იწვევდა და რაც მთავარია, ისევ და ისევ შიშს აჩენდა, რომ მე კი ვერ გავაკონტროლებდი მას, არამედ ჩემი შიში გამაკონტროლებდა მე. საბედნიეროდ, ეს არ მომხდარა. თუმცა, რბილად რომ ვთქვა, ეს იყო ძალიან რთული გამოცდილება. ახლა, ალბათ ნაკლებად მეშინია, მაგრამ ასევე ვიცი, რა შეუძლიათ ადამიანებს დაუშავონ სხვა ადამიანებს და ეს ძალიან არაკომფორტული ცოდნაა, რითაც ვცხოვრობ.

რადიო თავისუფლება: ერთ-ერთ ინტერვიუში თქვით, რომ ომის ბევრ ტყვეს შეხვდით. მათი ამბები ჰგავს თქვენსას თუ მათ უარესი გადახდენიათ? ჰგავს თქვენი გამოცდილებები ერთმანეთისას?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: მე მაინც იღბლიანი მგონია თავი, არა მხოლოდ იმიტომ, რომ გამათავისუფლეს და ცოცხალი ვარ, არამედ იმიტომაც, რომ მე არ გამომივლია ისეთი დღეები, რაც სხვა ტყვეებმა გადაიტანეს - შევხვედრივარ საშინლად ნაწამებ ადამიანებს. ელექტროსკამზე დასმით და ა.შ. მე კი მხოლოდ რამდენჯერმე მცემეს. თუმცა, ომის ტყვეების საერთო გამოცდილება მაინც ერთნაირია.

რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, წლების შემდეგ როგორ მოყვებით ამ ამბავს?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: იმედი მაქვს, რომ ამაზე უფრო ცოტას ვილაპარაკებ. თუმცა, ძალიან ბევრმა ადამიანმა მითხრა, რომ ამ ყველაფერზე წიგნი უნდა დავწერო. თავიდან ვყოყმანობდი, ვამბობდი, რომ მე არ ვარ მწერალი, მე, უბრალოდ, ამბების მთხრობელი ვარ და არ ვწერ-მეთქი, მაგრამ შემდეგ დავნებდი და ვთქვი, კარგი, დავწერ. ჯერ ამის დრო და სივრცეც არ არის, რადგან წერას ეს სჭირდება, მაგრამ იმედი მაქვს, რომ ამას გავაკეთებ და ამით გავუშვებ ჩემგან ამ ამბავს. წლების შემდეგ, იმედი მაქვს, რომ ჩემი ცხოვრების ამ მონაკვეთზე მოვყვები, როგორც ერთ ეტაპზე. ტყვეობაზეც ამას ვფიქრობდი, როცა იქ ვიყავი. დარწმუნებული ვიყავი, რომ გამათავისუფლებდნენ. უბრალოდ, არ ველოდი, რომ ეს ასე მალე მოხდებოდა. ვფიქრობდი, რომ ერთ-ერთი ბოლო ვიქნებოდი, ვისაც გაუშვებდნენ. ყველა წავიდოდა და მე მათ ხელს დავუქნევდი. რომ ეს გახდებოდა წარსულის ნაწილი, რომლიდანაც ავიღებდი იმას, რისი აღებაც შეიძლებოდა იმისთვის, რომ მერე სხვა ადამიანებისთვის უკეთესი საქმეები მეკეთებინა.

რადიო თავისუფლება: წიგნის სათაური უკვე იცით?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ჯერ არა, თუმცა ციხეში ერთ მეტაფორას ვიყენებდით, რომელიც თავში მიტრიალებს. ეს ის დროა, როცა მათ შეწყვიტეს ჩვენზე ზეწოლა გადაჭარბებული ფიზიკური ვარჯიშების იძულებით, აღარც შემოდიოდნენ ამისთვის საკანში ჩვენთან. ჩვენ კვირების განმავლობაში ასე ვისხედით. მხოლოდ საჭმელს გვაძლევდნენ. ნელ-ნელა დროის შეგრძნებას ვკარგავდით. გარეთ კი ცხოვრება გრძელდებოდა... ჩვენი ყოფის მეტაფორა იყო, რომ ვიყავით როგორც მწერები - ქარვაში. რომ ტყვეობამ გადაგვსანსლა და ჩვენთვის დრო გაჩერდა. გარეთ კი ომი გრძელდება, ადამიანები რაღაცებს იგონებენ, ზოგი კვდება, ზოგი იბადება, ერთმანეთი უყვარდებათ, წიგნებს კითხულობენ. ჩვენ კი ასე ვსხედვართ, პარალიზებულები, როგორც ქარვაში გამომწყვდეული მწერები.

რადიო თავისუფლება: კარგი მეტაფორაა. ანუ შეიძლება წიგნის სათაურიც ეგ იყოს?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: შეიძლება.

რადიო თავისუფლება: შეიძლება დატყვევების წუთები კიდევ ერთხელ გაიხსენოთ? რა ხდებოდა, მაგალითად, ნახევარი საათით ადრე ფრონტზე.

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ორი დღით ადრე ამ ამბამდე, ლუჰანსკის რეგიონის სოფელ მირნოდალინაში დავბანაკდით: მშვიდობიანი ველი - ამ სოფლის სახელი ასე ითარგმნება. მერე რამდენიმე ინტერვიუში ვახსენე კიდეც, რომ ეს იყო ამბავი კაცზე, რომელიც მშვიდობიან ველზე მიდის. ძალიან ლამაზი სოფელი იყო, რუსების დაბომბვამდე.

ჩვენ სადაზვერვო პუნქტზე გაგვგზავნეს, საიდანაც მტრის ჯარის გადაადგილებას უნდა დავკვირვებოდით და ამის შესახებ უნდა მოგვეხსენებინა. იქ ორმა სკაუტმა მიგვიყვანა და დაგვპირდნენ, რომ მალე დაბრუნდებოდნენ და წყალსაც მოგვიტანდნენ, რადგან წყალი აღარ გვქონდა და თან საშინლად ცხელოდა. ზაფხული იყო, 2022 წლის ივნისი. ისინი აღარ დაბრუნებულან. ჩვენი საკომუნიკაციო სისტემები, რადიოგადამცემებიც მწყობრიდან იყო გამოსული, ამიტომ არც არავისი გვესმოდა და არც ჩვენ შეგვეძლო ინფორმაციის გადაცემა.

მეორე დღეს, ახლოსმდებარე ტყეში უამრავი ჯარისკაცი დავინახეთ და მივხვდით, რომ რუსები იყვნენ. ჯერ ხმა გავიგონეთ და მერე, დავინახეთ ხეებს შორის როგორ მოძრაობდა სამხედრო ტექნიკა. უცებ ერთ-ერთი იმ სკაუტთაგან, ვინც იქ მიგვიყვანა, კავშირზე გამოვიდა და გვითხრა, რომ რუსებმა მთელ ტერიტორიას შემოარტყეს ალყა, თუმცა არასრულად და თუ მის მითითებებს გავყვებოდით, შეიძლება იქიდან ერთად გაგვეღწია. მივყევით მის ინსტრუქციას.

მივდიოდით და თან ყველაფერ ზედმეტს ვყრიდით, რადგან სიარული გვიჭირდა. ერთ მომენტში, დიდი ველი უნდა გადაგვევლო, რომ შემდეგი ტყისთვის შეგვეფარებინა თავი, სადაც სკაუტს უნდა შევხვედროდით. რამდენიმე ათეული მეტრი გვაშორებდა ტყეს, როცა მან ისევ გვაცნობა, რომ უნდა გავჩერებულიყავით. გვითხრა, ბიჭებო, ბოდიში, მაგრამ გასული ღამის შემდეგ რუსეთის ტყვეობაში ვარ და თუ იარაღს არ დაყრით, მოგკლავენო. ასე ვიდექით. როგორც სამიზნეები.

რადიო თავისუფლება: რამდენი იყავით?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ცხრანი. მე და ჩემი რვა თანამებრძოლი. მე ოცმეთაური ვიყავი. თუმცა თანამებრძოლების ნახევარი მირნადოლინაში დავტოვეთ და ნაწილი მე გამომყვა ამ სადაზვერვო პუნქტზე. ასე რომ, ტყვეობაში ჩავარდნამდე ნახევარი საათით ადრე, ჯერ კიდევ მქონდა იმედი, რომ გავაღწევდით. მაგრამ ძალიან გვწყუროდა. მათ გამო ძალიან ვღელავდი, რადგან ყველა არ იყო საუკეთესო ფიზიკურ ფორმაში, უმეტესობა მოხალისეები იყვნენ.

როცა მივხვდი, რომ ტყვეობა გველოდა, ათასნაირმა ფიქრმა გამიელვა თავში. მაგალითად, ხომ არ გამომეყენებინა ხელყუმბარა ტყვეობა რომ თავიდან ამეცილებინა? იმასაც მივხვდი, რომ ყველა გაუაზრებელი მოძრაობა ჩვენს სიკვდილს ნიშნავდა. თან უკვე ვხედავდით, როგორ გვიახლოვდებოდნენ.

რადიო თავისუფლება: ერთ ადგილას გაჩერებულები ელოდით?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი. რადგან მიზანში ვყავდით ამოღებული. ორი მათგანი სხვებს გამოეყო და დამიზნებული იარაღით მოგვიახლოვდა. ერთადერთი გზა, რომ ჩემი თანამებრძოლები დამეცვა იმ წამს, დანებება იყო. არანაირი წინააღმდეგობა არ შეგვეძლო.

რადიო თავისუფლება: გახსოვთ მათი სახეები? ან რა გითხრეს იმ წამს? დაგემუქრნენ? როგორ იქცეოდნენ?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ჩვენი იარაღი მოაგროვეს. მერე დაგვაჩოქეს. ხელები ზურგს უკან შეგვიკრეს. ყველაფერი, რაც გაგვაჩნდა, ჩამოგვართვეს. გაგვძარცვეს. მე მაგალითად, ყურსასმენები მქონდა და ეგ წამართვეს, ოღონდ, ერთი უცნაური მომენტი იყო მაგ დროს: ერთმა მკითხა, შეეძლო თუ არა აეღო ეს ყურსასმენები. თითქოს უნდოდათ ისეთი სურათი შეექმნათ, რომ კი არ გვძარცვავდნენ, არამედ, ნებაყოფლობით ვუთმობდით ჩვენ ნივთებს.

რადიო თავისუფლება: თქვენი ერთი ინტერვიუდან მახსოვს, რომ უარი უთხარით.

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი და ძალიან გაუკვირდა. არ ვიყავი იმ სიტუაციაში, როცა უარის თქმა შეგიძლია, მაგრამ მაინც ვუთხარი, რომ ეს საჩუქარი იყო და საჩუქრის გაჩუქება არ შეიძლება-მეთქი. მან მითხრა, კი, ეგრეა, მაგრამ აბა, რა ვქნაო?. ბოლოს, ცხადია, მაინც აიღო.

რადიო თავისუფლება: ეს პირველი შემთხვევა იყო, როცა რუსი ჯარისკაცის წინ პირისპირ აღმოჩნდით? რა შეგრძნება იყო ეს? შიში?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: უფრო სიმწარე - გავმწარდით, რომ დაგვატყვევეს. შიშიც იყო, რასაც მალე გაოცება მოჰყვა. ისინი არ იყვნენ დაღლილები და როგორც ჩანს, ბედნიერებიც, რომ ამჯერად ბრძოლას და სროლას გადაურჩნენ, არც დანაკარგი ჰქონდათ და ტყვედაც ჩაგვიგდეს. გვითხრეს, რომ სამარიდან იყვნენ. ერთმა თქვა, ბიჭებო, როცა ყველაფერი მორჩება, ჩამოდით სამარაში, ლუდი დავლიოთო. ჩემთვის ვფიქრობდი, რომ საერთოდ ვერ ხვდებოდნენ ვერაფერს. ვინ ვიყავით ჩვენ მათთვის და თავად რომ ოკუპანტები იყვნენ.

რადიო თავისუფლება: საუბარი როგორ გაგრძელდა?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: წყალი მოგვცეს, სიკეთე გამოიჩინეს. მერე გვკითხეს, ვინ საიდან ვიყავით და ძალიან გაუკვირდათ, როცა გაიგეს, რომ უმრავლესობა კიევიდან ვიყავით. ალბათ მათ ასე ჩააგონეს, რომ მოსკოვიდან ამ ომში არავინ იბრძოდა... მერე ტელეფონებიც ჩამოგვართვეს და წაგვიყვანეს.

რადიო თავისუფლება: ტყვეობის პირველი ღამე როგორი იყო? რაზე გეფიქრებოდათ? გაქცევაზე, გადარჩენაზე, სიკვდილზე?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ალბათ, უფრო გადარჩენაზე, რადგან გაქცევის შანსი იქ არ იყო. ერთი ადგილიდან მეორეზე გადავყავდით, მაგრამ სად ვიყავით - არ ვიცოდით, არაფერს გვიხსნიდნენ. მხოლოდ გვეუბნებოდნენ, როგორ უნდა მოვქცეულიყავით და როგორ არ. ხელები პლასტმასის შესაკრავებით გვქონდა დაბმული. და თვალები ზოგან ახვეული, ზოგან არა. მაგრამ დახურული სატვირთოს ძარაზე ვისხედით და ვერაფერს ვხედავდით, სად ვიყავით ან სად მივდიოდით.

იმ დანაყოფში, სადაც საღამოს მიგვიყვანეს, ყველას „ბალაკლავა“ ეკეთა და სახე დაფარული ჰქონდათ. იქ ცოტა იმედი მოგვეცა, რომ არ დაგვხვრეტდნენ, თორემ სხვა შემთხვევაში, სახეს რატომ დაიფარავდნენ? მერე თავიანთი რაციონიდან მოგვცეს საკვები. დიდად არ გვშიოდა, ალბათ სტრესის გამოც. მხოლოდ გვწყუროდა.

რადიო თავისუფლება: მაგ ადგილას როგორ გექცეოდნენ? გემუქრებოდნენ? შეურაცხყოფას გაყენებდნენ?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ზოგი ძალიან უხეში იყო. ზოგი ნაკლებად. მეთაური ჰყავდათ ძალიან უხეში... ერთ-ერთმა მეთაურმა უბრძანა სხვებს, რომ ხელები გაეხსნათ ჩვენთვის.ალბათ, სტკივათ და მე სადისტი არ ვარო. მანამდე მისი უფროსი მოითხოვდა, რომ ხელშეკრულები ვყოფილიყავით - ანუ გამოვიდა, რომ ამ ახალგაზრდამ თავის მეთაურს უწოდა სადისტი. რეალურად, ასეთიც აღმოჩნდა, რადგან მეორე დღეს, როცა მცემდა, ვატყობდი, რომ სიამოვნებდა.

რადიო თავისუფლება: რით გცემდათ?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ხის ჯოხით. მთელი წარმოდგენა მოაწყო... ერთ მომენტში გვკითხა, ვინ იყო დაქორწინებული და ვის სად ჰყავდა ცოლი და როცა მიიღო პასუხები, რომ ზოგი პოლონეთში იყო და ზოგი გერმანიაში...დაიწყო თავის ბინძური ფანტაზიებით თხრობა, ალბათ, როგორ აუპატიურებენ მათ იქ, სადაც არიანო. ემოციურ შეპასუხებას ელოდა.

განსაკუთრებით არ მოვეწონე მე და ცდილობდა დავემცირებინე. ალბათ, იმიტომ, რომ იქ მხოლოდ მე ვიყავი ოფიცერი. ამბობდა, როგორ არ ვარ ღირსი ჯარში ყოფნის და რომ არ ვარ ნამდვილი ოფიცერი და ა.შ. მაგრამ მე ეს არ მაღელვებდა. ვუთხარი კიდეც ეს. რაც უნდა ეთქვა, ვპასუხობდი ჩუმად, ზრდილობიანად, ის მოგვმართავდა შენობით, მე ვპასუხობდი თქვენობით. მაგრამ მიუხედავად ამისა, ერთ დილას ის მოვიდა ვიღაც რუს სპეცრაზმელთან ერთად, გამოიშვირა ხელი ჩემკენ და მითხრა: უნდა თქვა, რომ შენ, უკრაინული ჯარის ოფიცერი, უსურვებ რუს სპეცრაზმელებს კარგ ნადირობასო. მე ვუთხარი რომ ამას არ ვიზამდი. გაუკვირდა, როცა უარი მიიღო და მიზეზი მკითხა. ვუთხარი, რომ მე ვიყავი უკრაინის შეიარაღებული ძალების ოფიცერი და ამას ვერ ვიტყოდი. მეგონა მცემდნენ, მაგრამ უცებ თქვა - კარგი! შებრუნდა და წავიდა. თუმცა ეს ამბავი არ დავიწყებია.

რადიო თავისუფლება: ამის გადაღება სურდათ?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: სავარაუდოდ. მეორე დღეს მოვიდნენ კიდეც სპეციალურად, რომ თავისი პროპაგანდისტული მიზნებისთვის ვიდეო გადაეღოთ. გავყავდით თითო-თითო და ვიდეოს გვიღებდნენ, სადაც უნდა გვეთქვა, რომ დაგვატყვევეს და ა.შ. ეს იყო აუცილებელი ნაწილი...

მახსოვს, ამ ვიდეოს ჩაწერის შემდეგ ისევ შემოვიდა ხის ჯოხით ის მეთაური და გვითხრა, ახლა თქვენ ისწავლით უკრაინის ისტორიასო და წაიკითხა ტექსტი, როგორ შექმნა უკრაინა, როგორც ქვეყანა - რუსეთმა. მერე ვისკენაც თითს გაიშვერდა, მას უნდა გაემეორებინა ეს ტექსტი - რუსული ვერსია უკრაინის ისტორიის შესახებ. სიტყვა-სიტყვით უნდა გაგვემეორებინა და თუ ვინმეს ერთი სიტყვა მაინც შეეშლებოდა, მე უნდა ვეცემეთ. ამით გვაჩვენებდნენ, რომ ყველაფრის გაკეთება შეეძლოთ.

რადიო თავისუფლება: ტყვედ ჩავარდნის წინ, ცხადია, გრძნობ, რომ კარგი არაფერი გელის, მაგრამ წინასწარ ხარ მზად ამისთვის, როცა ომში ხარ?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: არ მგონია, ასეთი რამეებისთვის მზად იყო - ასეთი ტრენინგი ჩვენ არ გაგვივლია და არ ვიცოდით რა გველოდა.

რადიო თავისუფლება: როდის გაიგეთ, სად იყავით, სად მიგიყვანეს?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: თავიდან არ ვიცოდით საიდან სად გადავყავდით. საათების განმავლობაში გვატარეს. ბოლოს და ბოლოს მიგვიყვანეს სადღაც, სადაც საკანში შეგვყარეს და მივხვდით, რომ ეს იყო ციხე. მოგვცეს ძველი ლეიბები და პირსახოცები, რომელსაც ჰქონდა ლუჰანსკის ციხის ლოგო და ასე მივხვდით, სადაც ვიყავით. შემდეგი 14 თვე იქ გავატარე - ლუჰანსკის ციხეში. შემდეგ სხვაგან გადამიყვანეს, კრიმინალურ დამნაშავეებთან ერთად, შემდეგ ყველა უკრაინელი ომის ტყვე ისევ ერთად ჩაგვსვეს საკანში და მისჯის შემდეგ უკვე გადამიყვანეს პატიმრების კოლონიაში, სადაც დავრჩი დანარჩენი დრო.

რადიო თავისუფლება: ტყვეობის პირველ დღეებში, როცა უკვე მიხვდით, რომ ეს მალე არ დასრულდებოდა, რას აკეთებდით? ერთმანეთში ლაპარაკობდით? რამენაირად თუ ავარჯიშებდით გონებას? თან, როგორც ვიცი, არაფერი გქონდათ, არც წიგნი, არც წერილი შეგეძლოთ დაგეწერათ.

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ჰო, საერთოდ არაფერი. ფეხსაცმელებიც კი აღარ გვქონდა თავიდან. გაგვხადეს და წაიღეს, რადგან ჩვენი სამხედრო ფეხსაცმელები უკეთესი იყო ვიდრე რუსების. წინდებით ვიყავით კარგა ხნის განმავლობაში... მაშინ ჯერ კიდევ არ ვიცოდი, რას დამაბრალებდნენ და სისხლის სამართლის საქმეს რომ აღძრავდნენ ჩემს წინააღმდეგ...

რადიო თავისუფლება: ამ დროის განმავალობაში სულ საკანში იყავით?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: მხოლოდ დაკითხვაზე გავყავდით და ეს გაგრძელდა რამდენიმე კვირის განმავლობაში. მერე შეწყდა. სხვათა შორის, ნაწილი გვეუბნებოდა, რომ ჩვენ არ ვიყავით „ომის ტყვეები“, რადგან მათი თქმით, ეს ომი კი არ იყო, ეს იყო „სპეციალური სამხედრო ოპერაცია“ - ამას იმეორებდნენ. და თუ ომი არ არის, არც ომის ტყვეები არსებობენო...

დაკითხვების უმრავლესობა, ძალადობის გარეშე მიდიოდა, თუმცა იყო ცემის შემთხვევებიც. მე, ძირითადად, ელექტროსკამზე დასმით მემუქრებოდნენ. სასეირნოდ არასოდეს გავყავდით. პირველად გარეთ მაშინ გამიყვანეს, როცა დამნაშავედ მცნეს და ციხის სხვა ნაწილში გადამიყვანეს. მაშინ პირველად დავინახე ცა - რვა თვის განმავლობაში. ჩვენი საკნის ფანჯარაც მეზობელი შენობის კედელს უყურებდა, რომელიც ძალიან ახლოს იყო და იქიდან ამ კედლის გარდა არაფერი ჩანდა. არც მზის სხივები შემოდიოდა. ცის ძალიან პატარა ნაგლეჯს ვხედავდით.

რადიო თავისუფლება: თქვენმა ოჯახმა, ახლობლებმა თავიდან არაფერი იცოდნენ თქვენზე? რამდენ ხანში გაიგეს, რომ ტყვედ ჩავარდით?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: არა, არაფერი იცოდნენ და ამაზე ყველაზე მეტად ვდარდობდი. ეს იყო ყველაზე მწარე შეგრძნება, რომ მათ ჩემს გამო ასე ინერვიულეს. ჩემმა მშობლებმა, ხალხმა, ვინც მიყვარს. მე ვიცოდი, რომ ისინი შეიტყობდნენ ჩემი გაუჩინარების შესახებ, მაგრამ შეიძლება ვერ გაეგოთ, ტყვედ რომ ვიყავი. თუმცა, თან იმის იმედიც მქონდა, რომ რადგან ვიდეოები გადაგვიღეს, გაავრცელებდნენ და ამ გზით ჩემებიც შეიტყობდნენ, რომ ცოცხალი ვიყავი.

რადიო თავისუფლება: და ასეც მოხდა?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: დიახ. ორ დღეში გაიგეს, რომ ტყვედ ვიყავი. ორ დღეში გაავრცელეს ეს ვიდეოები რუსებმა ტელეგრამის არხებზე...

რადიო თავისუფლება: ვიცი, რომ საკანში ლოცულობდით კიდეც.

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი. ვლოცულობდი. გონებაში ვიხსენებდი ლოცვებს.

რადიო თავისუფლება: ომამდეც მორწმუნე იყავით?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი. თუმცა, ამაზე ადრე ასე ღიად არასოდეს მილაპარაკია. ძალიან პირადი ამბავი მგონია ეს და ინტიმური. ომის პირველ თვეებში დავწერე სააღდგომო ტექსტი ინგლისურად, სადაც ვცდილობდი ამეხსნა ფართო საზოგადოებისთვის, რა ხდებოდა, როგორ აღვნიშნავდი აღდგომას, რომელიც სიცოცხლის გამარჯვების დღესასწაულია - ხელში იარაღით. როგორ მოხდა, რომ მე მიყვარს სიცოცხლე, მაგრამ შეიარაღებულ ძალებს შევუერთდი.

ეს იყო პირველად, როცა ღიად ვილაპარაკე რწმენაზე. ასე რომ, კი, ტყვეობაშიც ვლოცულობდი. ჩემი ოჯახისთვის მეგობრებისთვის, თანამებრძოლებისთვის. დაღუპულებისთვის. უკრაინის ჯარისთვის. გონებაში ჩამოვთვლიდი ხოლმე ყველას სახელს, ვინც ჩემთვის ძვირფასია, ვისაც შევხვედრივარ. გონებაშივე ვწერდი ტექსტებს. მეშინოდა ინგლისური არ დამვიწყებოდა და წარმოვიდგენდი ხოლმე, რომ ინგლისურად ველაპარაკები საერთაშორისო საზოგადოებას და ვუხსნიდი, რისთვისაა ეს ომი. რომ ეს იმპერიალისტური ომია. და რატომ უნდა რუსეთს უკრაინის განადგურება.

რადიო თავისუფლება: ფიზიკურად ვარჯიშობდით?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი, ვარჯიში დავიწყე, მიუხედავად იმისა, რომ მე საერთოდ არ ვარ სპორტული ადამიანი. ჩვენ ვიყავით საკანში, სადაც იყო ძალიან ცუდი ჰიგიენური პირობები, ათასნაირი დაავადების რისკი, დასუსტებულები ვიყავით და უბრალოდ აუცილებელი იყო, რომ გვევარჯიშა...

დაახლოებით სამ კვირაში, სხვა, უფრო პატარა საკანში გადამიყვანეს და იქ დავიწყე პატარა მოთხრობების წერა გონებაში. ჩემს თანამესაკნეებს ვუყვებოდი, რადგან ყველა ძალიან მოწყენილი იყო. თან ვერც ვიძინებდით, რადგან შუქი 24 საათი ენთო. სათვალე პირველად ამის მერე დამჭირდა, რადგან მუდმივად ჩართული სინათლე მხედველობას აზიანებს. ამის გარდა, ჰიმნი (ლუჰანსკის სახალხო რესპუბლიკის) რომ ჩაირთვებოდა ხოლმე, ძალიან მაღალ ხმაზე და დღეში არაერთხელ, სასწრაფოდ უნდა წამოვმხტარიყავით და ეს ჰიმნი უნდა ჩვენც გვემღერა და დაგვესწავლა... საკანში იყო რწყილები, რომლებიც გამუდმებით გვკბენდნენ. ერთი პერიოდი სულ გვშიოდა, რადგან ძალიან მცირე ულუფა მოჰქონდათ.

რადიო თავისუფლება: როგორც უფლებადამცველი, ფიქრობთ, რომ ეს წამების ტოლფასია?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი, ცხადია, ეს წამებაა. ერთ ასეთ ღამეს, როცა გვშიოდა, ვერ ვიძინებდით და თან რწყილები გვკბენდნენ, დავიწყე დისტოპიის ჟანრში სატირული მოთხრობის წერა, წარმოსახვით მომავალზე, სადაც იმპერია უსასრულო სპეციალურ სამხედრო ოპერაციას წამოიწყებს. მეორე დღეს ეს მოთხრობა ჩემს თანასაკნელებს მოვუყევი. მათ ჯერ მკითხეს, სრულ ჭკუაზე ხარო? და მეორე კითხვა იყო - შემდეგ რა მოხდა? მათ მოუნდათ გამეგრძელებინა მოთხრობა და მართლაც - 7 თუ 8 მოკლე მოთხრობა დავწერე გონებაში. თუ წიგნს დავწერ, ეს მოთხრობებიც შევა მასში.

რადიო თავისუფლება: და ამ ყველაფრის მიღმა, ალბათ, იყო უსასრულო მოლოდინი.

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი და მაგ დროს უფრო ფუნდამენტურ რამეებზე ვფიქრობდი. რა არის ჩემთვის მნიშვნელოვანი, საერთოდ რატომ წავედი ომში, რას ნიშნავს ჩემთვის თავისუფლება. როგორ მესმის ძალადობა. ტკივილი. შიში. იმ პერიოდში ციხეში დაიწყეს ყოველდღიური ფიზიკური ვარჯიშების იძულება ჩვენთვის. გარეთ გავყავდით და იქ უნდა გვეკეთებინა უსასრულო რაოდენობით ბუქნები და სხვა ტიპის ვარჯიშები... ვფიქრობდი სიკვდილზე. სიყვარულზე. ეს რაღაც თვითნასწავლი ფილოსოფია იყო, რაც ჩემს თავში ჩამოყალიბდა.

რადიო თავისუფლება: რამეს ნანობთ ამ პერიოდიდან?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: არა. საერთოდ არაფერს. მიფიქრია ამაზე და არც ერთი ჩემი არჩევანი არ მინანია.

რადიო თავისუფლება: რამე თუ არის ტყვეობაზე, ტყვეობის პერიოდიდან, რაზეც ღიად არასოდეს ილაპარაკებთ?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ალბათ, ერთადერთი, რასაც საჯაროდ არ განვიხილავ, არის ზოგიერთი ჩემი თანამესაკნის დამოკიდებულება, ქცევა და ხასიათები. არსებობს წარმოდგენა, რომ ყველა ომის ტყვე ძალიან მეგობრულია, ერთად შეკრული. ერთმანეთს ეხმარებიან, თუმცა ეს მთლად ასე არ არის. ადამიანები განსხვავდებიან და მათ აქვთ სხვადასხვანაირი გამოცდილება. ამიტომ, ალბათ, არასოდეს ვილაპარაკებ ვინ რამდენად სწორად იქცეოდა, ცხადია, ჩემი გადმოსახედიდან.

რადიო თავისუფლება: ტყვეობის პერიოდში, რუსებს შორის თუ იყვნენ ადამიანები, ვინც თქვენთვის მოულოდნელად გამოიჩინეს რაიმე სახის ჰუმანურობა?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი, იყვნენ ასეთებიც. ზოგი უეცრად შესაძლოა ყოფილიყო ძალიან ზრდილობიანი. მაგალითად, როგორც წესი, როცა დაკითხვაზე უნდა გაეყვანათ ვინმე, ჯერ ნაბიჯების ხმა გვესმოდა და ეს სტრესული იყო, რადგან არ ვიცოდით ვისი საკნის კარი გაიღებოდა. ან რა მოჰყვებოდა ამას. კარს აღებდნენ, შენს სახელს დაიძახებდნენ და უნდა გასულიყავი. ეს ტიპი კი, ზრდილობიანი-მეთქი, ჯერ კარზე აკაკუნებდა, იძახდა ჩემს სახელს და მაფრთხილებდა, რომ მე მქონდა ორი წუთი, სანამ გამიყვანდნენ დაკითხვაზე.

ეს, შესაძლოა, პატარა დეტალია, მაგრამ ჩვენ გვრჩებოდა წინდის ჩაცმის დრო ან ტუალეტში გასვლის. რადგან იქ არასოდეს იცი, როდის დაგაბრუნებენ უკან და ეს გაყვანა, შესაძლოა, საათები გაგრძელდეს. შეიძლება დაკითხვის დროს არც ტუალეტში გაგიშვან. ამიტომ, ამ წინასწარ გაფრთხილებას სიკეთედ ვუთვლიდით. ხანდახან ვიღაცას შეიძლება სიგარეტი მოეცა თუ სთხოვდი...

ერთი, რომელმაც ჩემი მეტსახელის, „მოსეს“ შესახებ შეიტყო, ხუმრობდა ხოლმე, მოსე, როდის გაიყვან შენს ხალხს ტყვეობიდანო. ის არ იყო სასტიკი. ხანდახან დაკითხვაზე გადავყავდით ხოლმე ლუჰანსკის უშიშროების სამინისტროში და იქ ერთი გუშაგი მეძახდა „ევროპელს“. თან მეკითხებოდნენ. ევროპელო, გვითხარი, როგორია, აბა, ევროკავშირში ყოფნა, მე ვეუბნებოდი, რომ იქ, სულ ცოტა, უკეთესია, ვიდრე აქ და ამაზე მათი პასუხი იყო, ყველგან უკეთესია ვიდრე აქო. ერთხელ მახსოვს, თავზე ქუდჩამოცმული გავყავდი გარეთ და ჯარისკაცმა გამაფრთხილა, აქ გუბეა და ფეხი არ ჩადგა, დაგისველდებაო. ამ ძალადობრივ ატმოსფეროში ასეთი ძალიან პატარა სიკეთეები შეუმჩნეველი არ რჩება. მიუხედავად იმისა, რომ მათგან არც წიხლები და მუშტები მაკლდა.

რადიო თავისუფლება: ვინ არის ეს ხალხი, ვინც იბრძვის უკრაინის წინააღმდეგ დღეს, რისი სჯერათ მათ? მათთან ურთიერთობის ამ ორი წლის განმავლობაში რამე დასკვნა თუ გააკეთეთ?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ჩემი აზრით, მათი აბსოლუტურ უმრავლესობა პროპაგანდისგან ტვინგამორეცხილია. მათ უკვირდათ (ყოველ შემთხვევაში, ვისაც ჩვენ დაკითხვებზე ვხვდებოდით) რომ უკრაინელები არ არიან ეთნიკური ნაციონალისტები. ერთმა მათგანმა მკითხა, რას ვაკეთებდი შეჭრამდე და როცა ჩემგან შეიტყო, რომ მე ვეხმარებოდი დევნილებს, ვაპროტესტებდი ქსენოფობიას, რასიზმს და ა.შ. ძალიან დაიბნა და მკითხა - ანუ ანტიფაშისტი ხარო? დიახ-მეთქი და მაშინ, ჩვენს მხარეს რატომ არ დგახარო? ზოგი მათგანი ცოტა ცინიკურად იყო პროპაგანდის მიმართ განწყობილი და მათ ესმოდათ, რომ ეს ტყუილი იყო, მაგრამ პროპაგანდა მაინც მუშაობს და ისინიც იზიარებდნენ აზრს, რომ უკრაინა, როგორც ქვეყანა ცალკე არ უნდა არსებობდეს. ზოგი კი, უბრალოდ, ბრძანებებს ასრულებდა. მეტი არაფერი.

რადიო თავისუფლება: თუ არის რაიმე ხმა, ან სუნი, ან კადრი, რაც სულ გახსენებთ ტყვეობის პერიოდს?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ნაბიჯები დერეფანში, რომელიც საკანს უახლოვდება. და კარის გაღების ან დახურვის ხმა.

რადიო თავისუფლება: როგორც ვიცი, წიგნების წაკითხვის უფლებაც მხოლოდ თვეების შემდეგ მოგცეს.

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი, თუმცა, თავიდან, რუსი პროპაგანდისტის, არმენ გასპარიანის წიგნი მოიტანეს სათაურით „უკრაინის დენაციფიკაცია“, რომელიც უკრაინელი ომის ტყვეებისთვის უნდა წაეკითხებინათ. საშინელი წიგნი იყო, მაგრამ ისეთი შიმშილი გვქონდა, უცებ გადავყლაპე. კიდევ ერთი წიგნი, რომელიც თვეების შემდეგ დაგვიტოვა ერთმა ჩვენმა თანასაკნელმა ( ის ყოფილი სამხედრო და მაშინ სამოქალაქო პირი იყო), ახალი აღთქმა და ფსალმუნები იყო. ჩვენ გვეგონა, რომ დარჩა, თუმცა გვითხრა, ეგ ახლა თქვენ უფრო დაგჭირდებათო. ეს იყო ერთადერთი წიგნი რვა თვეზე მეტი ხნის განმავლობაში, რომელსაც ხმამაღლა ვკითხულობდით. რიტუალივით გვქონდა - კითხვა სადილის მერე.

რადიო თავისუფლება: არც წერილების გაგზავნის უფლება გქონდათ და არც ტელეფონზე დარეკვის?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ჩემი იქ ყოფნის მხოლოდ ბოლო ნახევარ წელში დაამონტაჟეს ფასიანი ტელეფონები. თან რამდენჯერმე გვითხრეს, რომ ჩვენ ომის ტყვეები კი არა, ჩვეულებრივი პატიმრები ვიყავით. და ასევე მოგვცეს წერილების დაწერის უფლება. მე შემეძლო მიმეწერა წერილები ჩემი მეგობრების ან ნაცნობებისათვის მხოლოდ რუსეთში. უკრაინაში გაგზავნა ან იქედან წერილის მიღება არ შეგვეძლო. თუმცა, ჩემმა მეგობრებმა მაინც იპოვეს გზა, ისინი იღებდნენ წერილებს უკრაინიდან და მერე მე მიგზავნიდნენ.

რადიო თავისუფლება: რას წერდით ხოლმე?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: მივხვდი, რომ ჩემი აზრების ფურცელზე გადმოტანა ძალიან მიჭირდა. მაგრამ საბოლოოდ, ამდენი წერილი ცხოვრებაში არ დამიწერია, რაც მაშინ დავწერე.

რადიო თავისუფლება: ამ დროს უკვე მისჯილი გქონდათ 13 წელი?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: დიახ. მაგრამ არასოდეს მიფიქრია, რომ იქ ამდენი ხანი დავრჩებოდი. სულ მქონდა გაცვლის იმედი.

რადიო თავისუფლება: გიგრძნიათ საფრთხე, რომ ფიზიკურად კი არა, სულიერად ქცეულიყავით ტყვედ იმ პირობებში?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რამდენიც მოგვისაჯეს, ჩვენ იქ წლების გატარება მოგვიწევდა და თან, ჩვენ იქ ვიყავით კრიმინალებთან ერთად. ციხის სუბკულტურაც ახდენდა გავლენას. სწავლობ იქაურ „გაგებას“ და ციხის სლენგს და იყენებ კიდეც. რომ გავთავისუფლდი, კარგა ხანს უამრავ ჟარგონს ვიყენებდი ლაპარაკის დროს. ციხეში კიდევ ასეთი გამონათქვამი იყო: „არ იცხოვრო ციხეში, იცხოვრე ციხით“ და ეს იყო, რასაც მე იქ სულ ვეწინააღმდეგებოდი და ჩემს ბიჭებსაც ამას ვეუბნებოდი სულ, რომ ჩვენ ვართ ომის ტყვეები და არა პატიმრები.

რადიო თავისუფლება: რა იყო ყველაზე უცნაური ან აბსურდული ფიქრი, რაც ტყვეობაში გქონდათ?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: უცნაური მაინც ის იყო, რომ მიუხედავად სასოწარკვეთილი მომენტებისა, იმედს არ ვკარგავდი. მაგრამ როცა მომისაჯეს, მაშინ გამიელვა წამიერად, იქნებ უკრაინაში მართლა დაიჯერონ, რომ მე ადგილობრივ მოსახლეს, ქალს ვესროლე? რაც ბრალში ეწერა. მაგრამ მაშინვე მოვიშორე ეს აზრი, რადგან აბსურდი იყო.

2022 წლის 24 ივნისს ცნობილი გახდა, რომ ბუტკევიჩი ტყვედ ჩავარდა: რუსულმა სააგენტომ „რია ნოვოსტიმ“ გამოაქვეყნა ვიდეო, სადაც ის და სხვა უკრაინელი ჯარისკაცები დატყვევებულნი არიან ქალაქ გირსკესთან (ლუჰანსკის ოლქი). ხოლო 2023 წლის 10 მარტს რუსეთის ფედერაციის საგამოძიებო კომიტეტმა გამოაქვეყნა პრესრელიზი, რომლის თანახმადაც, რუსეთის ფედერაციის უზენაესმა სასამართლომ ბუტკევიჩი დამნაშავედ ცნო ომის წარმოების აკრძალული საშუალებებისა და მეთოდების გამოყენებაში (რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის კოდექსის 356-ე მუხლის პირველი ნაწილი) და ორი პირის ზოგადად საშიში გზით მკვლელობის მცდელობაში (რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის კოდექსის 30-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, 105-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ და „ე“ პუნქტები). გავრცელდა ინფორმაცია, რომ 2022 წლის 4 ივნისს, სევეროდონეცკისთვის ბრძოლის დროს, ცალკეულ სპეციალურ ბატალიონ „ბერლინგოში“ მსახურობისას, ბუტკევიჩმა ყუმბარმტყორცნიდან ესროლა მეზობელ შენობაში მცხოვრებ ორ მშვიდობიან მოქალაქეს. ამავე ანგარიშის თანახმად, ბუტკევიჩმა აღიარა დანაშაული. თუმცა იმავე დღეს, გამოცემა „გრატი“ იუწყებოდა, რომ ბუტკევიჩის კოლეგებისა და მეგობრების თქმით, მისი დანაყოფი 2022 წლის 14 ივნისამდე დისლოცირებული იყო კიევის რეგიონში და შესაბამისად, მას ფიზიკურად არ შეეძლო დონბასში ყოფნა. ადამიანის უფლებათა დამცველი ორგანიზაცია „ამნესტი ინტერნეშნალი“ აღნიშნავდა, რომ ბუტკევიჩის წინააღმდეგ წაყენებული ბრალდებები შეთითხნილი იყო და ბრალდება უკავშირდებოდა ბუტკევიჩის უფლებადაცვით საქმიანობაზე შურისძიებას.

რადიო თავისუფლება: ტყვეობის პერიოდში თუ გახსოვთ ვინმეს მხრიდან თქვენთვის ნათქვამი სიტყვები, რომლებსაც ჰქონდა დიდი მნიშვნელობა?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: მახსოვს, პირველად რომ დააყენეს ფასიანი ტელეფონები და დარეკვის შესაძლებლობა მოგვეცა, ჩემს რუს მეგობრებს დავურეკე და ვუთხარი, იმედია, ხალხს არ დავავიწყდები-მეთქი. და მათ მითხრეს, შენ ვერც კი წარმოიდგენ რამდენი ადამიანი იბრძვის შენთვის და ფიქრობს შენზე, ისინიც კი, ვისაც შენ არ იცნობო. შენ არც კი წარმოგიდგენია სოლიდარობის მასშტაბიო.

რადიო თავისუფლება: როგორ გაცნობეს, რომ ტყვეების გაცვლა მოხდებოდა და გაგათავისუფლებდნენ?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: მათ ეს არასოდეს უთქვამთ. მათ გვითხრეს რომ ნახევარ საათში მზად უნდა ვყოფილიყავით, მე და ერთი ჩემი თანამებრძოლი. როცა ვიკითხე, სად მივყავდით, გვითხრეს, რომ არაფერი იცოდნენ. ვიფიქრე, რომ საავადმყოფოში მივყავდით, რადგან წინა დღეებში ავად ვიყავი და ჩემს მეგობარსაც ჯანმრთელობის პრობლემები ჰქონდა. და მეორე ვერსია გვქონდა, რომ რუსეთში წაგვიყვანდნენ. და მხოლოდ მაშინ, როცა ლუჰანსკის რეგიონის სხვა კოლონიაში გადაგვიყვანეს და სხვებს შევუერთდით, მაშინ გაგვიჩნდა ეჭვი, ხომ არ იყო ეს გაცვლა. მოგვცეს რაღაც ბლანკი - შესავსებად და შევძელით ამ დოკუმენტის სათაური წაგვეკითხა. იქ ეწერა გათავისუფლების ცნობა. ვერ ვიჯერებდი.

რადიო თავისუფლება: დაბრუნების შემდეგ ხომ არ გქონიათ დანაშაულის განცდა, რომ თქვენ გადარჩით, თქვენ გაგათავისუფლეს... რატომ მე და არა სხვები.

მაქსიმ ბუტკევიჩი: კი და ეგ განცდა დღემდე მაქვს. ცხადია, ეს მე არ გადამიწყვეტია, რომ მე ვინმეზე ადრე გავთავისუფლებულიყავი, მაგრამ ეს „რატომ მე“ - სულ ჩემთანაა და სწორედ ამიტომ ვგრძნობ თავს ვალდებულად, მათზე ვილაპარაკო.

რადიო თავისუფლება: სიკვდილის იდეაც შეიცვალა თქვენთვის ამ ყველაფრის მერე?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: დიახ. მე ის თითქოს მივიღე. მე არასდროს მიგრძნია თავი ისე მოკვდავად, როგორც ტყვეობაში. და თითქოს სიკვდილიც მივიღე. თავშიც ვახსენე, მე ყოველთვის მჯეროდა, რომ 13 წელს არ გავატარებდი ტყვეობაში, მაგრამ მიფიქრია იმაზე, რომ შესაძლოა, ფიზიკურად ვერ გადავრჩენილიყავი იქ.

რადიო თავისუფლება: რამეს თუ დაჰპირდით საკუთარ თავს, რასაც გააკეთებდით, თუ გადარჩებოდით და თუ შეასრულეთ ეს დანაპირები საკუთარ თავთან?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: მე ვფიქრობდი, რომ მეტი უნდა გამეკეთებინა სხვებისთვის. მაგრამ ეს დაპირება კი არა, ჩემი გადაწყვეტილება იყო და ძალიან მინდა, რომ ეს შევასრულო.

რადიო თავისუფლება: რუსების მიმართ თქვენი დამოკიდებულება თუ შეიცვალა ტყვეობაში?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: ხანდახან უკითხავთ, თუ მძულს რუსები. ჩემი პასუხია არა. ცუდი და უკეთესი ადამიანები ყველგანაა. მაგრამ რაც შეიცვალა ის არის, რომ მე ბევრს ვფიქრობდი ამ ომში რუსების პასუხისმგებლობაზე - სამართლებრივზე კი არა, უფრო მეტაფიზიკურ პასუხისმგებლობაზე და ვფიქრობ, რომ უმოქმედობაზეც ისეთივე პასუხისმგებლობა არსებობს, როგორც მოქმედების შემთხვევაში. ვგულისხმობ მათ, ვინც ომს არ ემხრობა, მაგრამ არც არაფერს აკეთებს მის შესაჩერებლად. ისინიც არიან პასუხისმგებლები ყველაფერზე. ამის მჯერა.

რადიო თავისუფლება: ომში ისევ წახვიდოდით, თუ ეს საჭირო გახდებოდა?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: თუ საჭირო იქნება, კი. ეს რთული იქნება, რადგან ტყვეობის მოგონებები არსად გამქრალა, მაგრამ თუ საჭირო იქნება, ისევ წავალ.

რადიო თავისუფლება: სად ხედავთ თქვენს ადგილს ახლა? პოლიტიკა, სამოქალაქო სექტორი, მედია?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: რამდენჯერმე მკითხეს, პოლიტიკაში ხომ არ წავალ. მაგრამ მე ყველაზე კარგად ადამიანის უფლებების სფეროსა და მედიაში ვგრძნობ თავს. ახლა უფრო დავაფასე ადამიანის უფლებები და ვიცი, რას ნიშნავს, თუ ეს უფლებები დარღვეულია.

რადიო თავისუფლება: თქვენი აზრით, უკრაინის გამარჯვება რას ნიშნავს ამ ომში - ტერიტორიების დაბრუნებას, გადარჩენას?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: მე ვფიქრობ, უკრაინა დღეს იბრძვის ღირებულებების და ხალხისთვის. მისი იდენტობისთვის. უკრაინული იდენტობა ჩემს თვალწინ ძალიან შეიცვალა ბოლო წლების განმავლობაში. მახსოვს 1990-იანი წლების უკრაინა, როცა ყველა იყო პასიური, დეპრესიული.. მერე კი უამრავი რამ მოხდა და ახლა უკრაინული იდენტობა გულისხმობს რწმენას, რომ ხალხს შეუძლია საკუთარი ბედის გადაწყვეტა. რომ ხალხს შეუძლია თავად აირჩიოს.

ასე რომ, თავისუფლება არის მთავარი ღირებულება, რისთვისაც უკრაინა დღეს იბრძვის. ამიტომ არის ასეთი კონტრასტი რუსეთთან შედარებით, რადგან იქ თავისუფლების იდეა აღარ არსებობს. კი, ჩვენთვის ეს გადარჩენის ბრძოლაცაა და გადარჩენა უკვე გამარჯვებაა, მაგრამ ჩემთვის მხოლოდ დამოუკიდებელ ქვეყნად გადარჩენა კი არ არის მნიშვნელოვანი, არამედ, ამ ღირებულებებზე დაყრდნობილი იდენტობის მქონე ქვეყნის გადარჩენაა მნიშვნელოვანი. თუ, უკრაინა გადარჩება, მაგრამ გახდება ავტორიტარული ქვეყანა, „პატარა რუსეთი“, ცხადია, ეს მარცხი იქნება.

რადიო თავისუფლება: თქვენი აზრით, რუს ხალხთან ურთიერთობის აღდგენა ოდესმე შესაძლებელი იქნება? თუ კი, რა პირობებში ან რა შემთხვევაში?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: მგონია, რომ ეს შესაძლებელია. რაღაც დროის მერე. მაინც არიან რუსები, რომლებმაც რაღაც მაინც გააკეთეს ამ ომის შესაჩერებლად, მაგრამ უმრავლესობა მაინც მხარს უჭერს ამ ომს. ამიტომ მგონია, რომ ამ ურთიერთობის აღდგენა შესაძლებელი გახდება მხოლოდ მას შემდეგ, რაც რუსი ხალხი ამ ომზე პასუხისმგებლობას აიღებს. თუ ეს არ მოხდება, არ მგონია, რომ ეს კავშირი აღდგეს.

რადიო თავისუფლება: თქვენს შვილებს როგორ მოუყვებით ამ ომზე?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: რომ ჩვენ ყველაზე მნიშვნელოვან რამეს ვიცავდით - სიცოცხლეს. თავისუფლებას. და რომ შევძელით, პირველ ორ წელში მაინც, შეუძლებელი რამეების გაკეთება ამ ომში.

რადიო თავისუფლება: რას ეტყოდით ომამდე მაქსიმს?

მაქსიმ ბუტკევიჩი: მე ვიყავი ერთ-ერთი იმ უკრაინელებს შორის, ვინც ფიქრობდა, რომ ტექნიკურად ომი შესაძლოა ყოფილიყო, მაგრამ ბოლომდე მაინც არ სჯეროდა, რომ ის დაიწყებოდა. ალბათ, ომამდე მაქსიმსაც ამას ვეტყოდი, რომ ომი იქნებოდა და ომისთვის უნდა მომზადებულიყო.

მაქსიმ ბუტკევიჩი (უკრაინა) - ადამიანის უფლებათა ცენტრ Zmina-ს და „საზოგადოებრივი რადიოს” თანადამფუძნებელი, რომელიც, პაციფიზმისადმი ერთგულების მიუხედავად, 2022 წელს რუსეთის სრულმასშტაბიანი შეჭრის დასაწყისში ნებაყოფლობით შეუერთდა უკრაინის შეიარაღებულ ძალებს. ოცეულის მეთაურად მსახურობდა 210-ე ბერლინგოს ცალკეულ სპეციალურ ბატალიონში. 2022 წლის ივნისში ჩავარდა ტყვედ ლუჰანსკის ოლქში. 2023 წლის 23 მარტს, შეთითხნილი ბრალდებებით მიუსაჯეს 13 წლით თავისუფლების აღკვეთა, 2024 წლის 18 ოქტომბერს გაათავისუფლებს რუსეთის ტყვეობიდან რუსეთსა და უკრაინას შორის ტყვეთა გაცვლის პროგრამის ფარგლებში.

2008 წელს ბუტკევიჩი უკვე „სოციალური მოქმედების“ ცენტრის პროგრამის „Без кордонів“-ის (საზღვრების გარეშე) პროგრამის თანადამფუძნებელი და კოორდინატორია. ის მუშაობდა ლტოლვილებთან, მიგრანტებთან და იძულებით გადაადგილებულ პირებთან - მონიტორინგს უწევდა როგორც თავშესაფრის უფლების დარღვევას, ასევე რასიზმით, ქსენოფობიითა და სიძულვილით მოტივირებულ დანაშაულებს და დახმარებას უწევდა ამგვარი დანაშაულების მსხვერპლებს. მაქსიმ ბუტკევიჩის „Без кордонів“-მა დახმარება გაუწია ასობით ადამიანს, რომლებმაც პოლიტიკური დევნისა და სხვა მიზეზების გამო დატოვეს ცენტრალური აზიის ქვეყნები და სხვა რეგიონები.

2011 წლიდან მაქსიმ ბუტკევიჩი აღმოსავლეთ ევროპაში (უკრაინა, ბელარუსი, მოლდოვა) გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრის წარმომადგენლობის თანამშრომელი და Amnesty International Ukraine-ის ეროვნული კომიტეტის წევრია. 2012 წელს ბუტკევიჩი აარსებს არასამთავრობო ორგანიზაციას, „ადამიანის უფლებათა საინფორმაციო ცენტრს“ (ZMINA Human Rights Center), ხოლო 2013 წელს - Hromadske Radio-ს, საზოგადოებრივი რადიოს.

2014 წელს, რუსეთის ფედერაციის მიერ ყირიმის ანექსიისა და დონბასში საომარი მოქმედებების დაწყების შემდეგ, მაქსიმ ბუტკევიჩი ხდება იძულებით გადაადგილებულ პირთა დახმარების რესურს ცენტრის კოორდინატორი. ის ასევე აქტიურად საქმიანობს კრემლის მძევლების სოლიდარობის კომიტეტში, რომელიც იბრძოდა ყირიმელი პოლიტპატიმრების, მათ შორის, ალექსანდრ კოლჩენკოსა და ოლეგ სენცოვის გათავისუფლებისთვის.