ამ სტატიაში მოგიყვებით:

• როგორი საზოგადოებრივი საპირფარეშოები ხვდებათ (ან საერთოდ არ ხვდებათ) საქართველოში ჩამოსულ უცხოელ მოგზაურებს;
• როგორ უწევთ გიდებს გამუდმებით თავის მართლება და ბოდიშების ხდა ბინძური და მორყეული ჩეჩმების გამო;
• რა შეიძლება იყოს გამოსავალი ქვეყნისთვის, რომელიც თავს ტურიზმით კი იწონებს, მაგრამ საპირფარეშოების პრობლემა ვერა და ვერ მოუგვარებია.

ნუცა ცქიმანაურმა, რომელიც წლებია გიდად მუშაობს და ტურისტების ჯგუფები დაჰყავს მთაშიც და ბარშიც, იცის თითქმის ყველა საზოგადოებრივი საპირფარეშოს ამბავი, რომლებიც კი საქართველოს გზებზე ხვდებათ.

ყოველ ჯერზე, როცა ტურიზმის ადმინისტრაციასა თუ ინფრასტრუქტურის სამინისტროში ხელმძღვანელობა იცვლება, ნუცას და სხვა გიდებს რჩევას სთხოვენ, როგორ გადაჭრან ეს პრობლემა, მაგრამ ეს აზრთა გაცვლა-გამოცვლა ფორმალობად რჩება - არაფერი იცვლება.

გამართული, სუფთა ტუალეტები ყველგან საძებნია - ყველა ცნობილ და პოპულარულ ტურისტულ მიმართულებაზე საქართველოში.

„რაც არის, იქ შესვლას ხშირად მოთმენა სჯობს ან საერთოდ არ არის ტუალეტი და სულ უნდა ვებოდიშოთ სტუმრებს ამის გამო ან ვუთხრათ, ცოტა მოითმინონ“.

გუდაურის პანორამა, მაგალითად, ის ადგილია, სადაც ყველა ტურისტი ჩერდება. თუმცა იქაურ ტუალეტში, როგორც ნუცა გვიყვება, იმდენად „ღირსების შემლახავი გარემოა“, რომ გიდები ტურისტებს იქ შესვლას არ ურჩევენ. არადა, როგორც ნუცა ამბობს, „საქართველოში ჩამოსული ასი ტურისტიდან ასივე მიდის ყაზბეგში და სწორედ ეს გზა უნდა გაიაროს“:

„ქართველს რომ უთხრა, კულტურა არ გაგაჩნიაო, შეურაცხყოფილი დარჩება და გიწყენს, მაგრამ ისიც ფაქტია, რომ როცა ტურისტულ ქვეყნად ყოფნაზე გაქვს პრეტენზია, მაშინ ეს სფერო უნდა მოაწესრიგო, რადგან ტუალეტი სწორედაც რომ ქვეყნის სარკეა".

ნუცა გვიყვება, რომ "გუდაურის გადასახედის" რეაბილიტაციის დროს, როგორც ჩანს, ტუალეტი საერთოდ დაავიწყდათ. გიდების დიდი ბრძოლის შედეგად იქ ბიოსაპირფარეშო დადგეს, თუმცა ტურისტების დიდ ნაკადს არ ეყო. მერე ააშენეს ცალკე ბეტონის შენობაც - ახალი ტუალეტისთვის, თუმცა მის მოვლა-პატრონობაზე აღარავის უფიქრია.

ტუალეტების მოვლა - ეს არის მთავარი გამოწვევა. შენობა შეიძლება იდგეს, მაგრამ იმდენად ბინძური იყოს, რომ გამოუსადეგარი გახდეს.

ტურისტულ მარშრუტზე გასვლის წინ გიდები წინასწარ ამოწმებენ, სად არის ევროპული საპირფარეშო - უნიტაზით - და სად ე.წ. ჩასაკუზი ტუალეტები - გიდები ამბობენ, რომ ასეთ დეტალებზე საჯაროდ საუბარს ყველა ერიდება, თუმცა სწორედ ეს არის ის დეტალები, რომლებიც სტუმრებს არ მოსწონთ.

განსაკუთრებით ასაკოვან ადამიანებს, რომლებიც საქართველოში დანაზოგს ხარჯავენ - ზოგს სახსრების პრობლემა აქვს და მაგალითად, ჩაკუზვა უჭირს, ზოგისთვის კი საერთოდ უცხოა ასეთი საპირფარეშოები და ვერც შედიან იქ. ამიტომაც უწევთ მოთმენა:

„ხშირად ბავშვიანი ოჯახებიც მოგზაურობენ და განსაკუთრებით პატარებს ძალიან უჭირთ იქ შესვლა... წარმოიდგინეთ რა სამარცხვინოა, ზეზვასა და მზიაზე, რვა ათასი წლის ღვინოზე ან პოლიფონიაზე რომ უყვები ადამიანს, გელათში მიგყავს და ამ დროს ტურისტი საპირფარეშოს ითხოვს, შენ კი ის წარმოუდგენელ სიბინძურეში უნდა გაუშვა“.

ზოგი ტუალეტის კარი ჩაკეტილია, ზოგან, რატომღაც, ტურისტების გამოჩენისთანავე წყალი წყდება. ზოგ ტუალეტს დიდი ბოქლომი ადევს და არასოდეს იღება. რაც ღიაა, იქ საპონი და ქაღალდი არ დევს.

ნუცა ცქიმანაური ჩამოთვლის კიდევ რამდენიმე ადგილს, სადაც ყველაზე მეტად უჭირთ ტურისტის მიყვანა. მაგალითად, რამდენიმე წლის წინ ქუთაისში, ბაგრატის ტაძრის გვერდზე კი ააშენეს საზოგადოებრივი საპირფარეშო, მაგრამ აღარ მოუარეს:

„ეგ ტუალეტი გინდ ყოფილა გინდ არა“.

ლენტეხშიც, ერთი შეხედვით, გამართული, ორადგილიანი ტუალეტია, მაგრამ არც იქ არ შეისვლება - „სიბინძურე, ყველგან დაყრილი ქაღალდები“.

დმანისში, ნაქალაქევთან არის ერთი საპირფარეშო, გარედან მუდამ მოწესრიგებული, თუმცა ყოველთვის საგანგებოდ გასაღებით ჩაკეტილი - არასოდეს არავინ იცის, ეს გასაღები ვის ხელშია.

ჯვრის მონასტრის მიმდებარედ ისეთი ტუალეტია, გვიყვება ნუცა, გიდები ვოცნებობთ, იქ შესვლა არავინ მოითხოვოსო.

იგივე ხდება ყაზბეგშიც.

„ყაზბეგში ტუალეტს ფოტოები რომ გადავუღე, დაპოსტვა მომერიდა“, - იხსენებს ნუცა.

გარდა სისუფთავისა, იქ არც კარი არ იკეტებოდა და ცალი ხელით უნდა დაგეჭირა, რომ ვინმე არ შემოგვარდნოდა. არც წყლის ჩასარეცხი სისტემა არ მუშაობდა - წყალი პლასტმასის გადაჭრილ ბოთლებში ესხა.

რეაბილიტირებულ მუცოში ტუალეტი საერთოდ არ გააკეთეს.

საპირფარეშოს პრობლემაა მესტიაშიც.

აი, რამდენიმე გამოხმაურება ნუცას საჯარო პოსტზე, როცა მან ლენტეხის საზოგადოებრივ საპირფარეშოზე ფეისბუკში დაიჩივლა:

• „ზემო აჭარის ტურზე 4 ადგილზე გავჩერდით და ბოლოს ქონექთის ,,კალონკას" ვთხოვე და შეგვიშვა. აქ პირიქით გვჭირს, არის და მოუვლელია“
• „რაჭას ესეც არ აქვს. არა, დგას ამბროლაურზში ტუალეტი მაგრამ იქ შესვლას ყველაფერი სჯობს“
• „ჩეჩმის კულტურაში ვართ ჩარჩენილი“...

„ეს რა ჯანდაბაა?“

ტურისტებს, როგორც გიდები ამბობენ, ჯერ უკვირთ, ჰგონიათ, რომ ასეთი მხოლოდ ერთი ან ორი ტუალეტი შეიძლება იყოს, მაგრამ როცა ყველგან ერთი და იგივე ხვდებათ, მათი გაკვირვება გაოგნებაში გადადის, ბოლოს კი - ბრაზში.

გიდებს კი სხვა არაფერი დარჩენიათ, თუ არა რჩევა, რომ (პაპანაქება სიცხეში) ნაკლები წყალი დალიონ. ან ცოტაც მოითმინონ, ან, თუ არჩევანი აღარ არის, ცხვირზე ხელი მოიჭირონ და ტუალეტში შეაბიჯონ.

ხანდახან, და არც თუ იშვიათად, გამოსავალი ტყე და ბუჩქებია.

საუკეთესო გამოსავალი და სულის მოთქმის შესაძლებლობაა მხოლოდ ცენტრალურ მაგისტრალებზე რეგიონულ ცენტრებთან, მაგალითად, გორთან ან თერჯოლასთან, სადაც მაღაზიაც არის, კაფეც და შედარებით სუფთა ტუალეტიც.

ტურისტული ჯგუფების გამყოლები ბენზინგასამართი სადგურების ტუალეტებსაც იყენებენ, თუმცა იქაც სანერვიულო აქვთ:

„დიდი ავტობუსით რომ მივსულვართ, რამდენჯერ დამინახავს, რომ კარი ჩაკეტეს და უთქვამთ, წყალი არ მოდისო“.

თუ ტურისტების ჯგუფი საქართველოში სახმელეთო გზით შემოდის (სომხეთიდან ან აზერბაიჯანიდან), გიდები მათ სთხოვენ, საზღვრის გადმოკვეთამდე მოითავონ საქმე. რატომ? იმიტომ რომ, როგორც ირკვევა, იქ საპირფარეშოები გაცილებით უფრო სუფთა და მოწესრიგებულია. განსაკუთრებით - სომხეთში.

ნუცას კოლეგა, ასევე გიდი, სალომე კვარაცხელიაც გვიყვება, რომ სადაც არ უნდა მიგყავდეს ტურისტების ჯგუფი, საათ-ნახევარში ან ორ საათში უნდა გაუჩერო. თუ ეს დრო ანანურთან გავიდა, გიდებს დიდი თავსატეხი უჩნდებათ, რადგან ანანურის ტუალეტი საქართველოს ყველაზე საშინელი ტუალეტების ათეულში შედის.

თუ კახეთის გზას დაადექი - გომბორის გავლით თელავისკენ, იქ არც ბენზინგასამართი არ შეგხვდება და არც ცალკე საპირფარეშო. ამიტომ ასეთ ადგილას ერთადერთი იმედი ხე და ბუჩქებია.

„ეს კიდევ ცალკე თავის ტკივილია, რადგან მუდმივად ბინძურდება გარემო. დავდივარ ხოლმე და ვაგროვებ ამ ტუალეტის ქაღალდებს და მერე ვყრი“, - გვიყვება სალომე:

„ხშირად განცხადებასაც ვაკეთებთ ხოლმე: ახლა გავაჩერებთ საპირფარეშოსთან, გთხოვთ ჩადით და აუცილებლად ისარგებლეთ, რადგან უახლოესი საათ-ნახევარი ან ორი საათი ვეღარსად გაგიჩერებთ. და ეს არის ჩვენგან ძალიან უხერხული ამბავი“.

კიდევ უფრო რთულადაა საქმე სამთო-სალაშქრო მიმართულებაზე, სადაც ტუალეტები საერთოდ არ არის ან თითო-ოროლა ხის ჩეჩმა თუ დგას. ამ ხის ნაგებობებს უცხოელები ეჭვით უყურებენ და ისევ ბუნებაში არჩევენ ბუნებრივი მოთხოვნილების დაკმაყოფილებას.

ამიტომაცაა, რომ, მაგალითად, აბანოს უღელტეხილზე, თუშეთისკენ მიმავალი გზის მოსახვევებში, ხშირად ნახავთ მიმოფანტულ ტუალეტის ქაღალდებს.

„რომ აღარაფერი ვთქვა იუნესკოს ძეგლებზე, გელათში, მგონი, მართლა დავით აღმაშენებლის დროს გაკეთებული ჩეჩმა დგას“.

და ასე, მუდმივი გაფრთხილება-ბოდიშის მოხდაში გადის ხოლმე გიდების სამუშაო დღეები.

სალომე კვარაცხელია ამბობს, რომ ერთადერთი ადგილი, სადაც სტანდარტები დაცულია, ეროვნული პარკებია.

„ესე იგი შესაძლებელია ამის მიღწევა. მაშ, რატომ ვერ ვაკეთებთ ამას სხვაგანაც?“

მიუხედავად იმისა, რომ ტურიზმის ადმინისტრაციის სახელზე არაერთი წერილი, თხოვნა თუ პეტიციაა დაწერილი, ღია თუ დახურული შეხვედრაა გამართული, საქართველოს ტუალეტებს მაინც ვერა და ვერ ეშველა.

“ყველაზე საშინელი ტუალეტები” - ტურისტების გამოხმაურებები

საქართველოდან წასვლის შემდეგ, უცხოელ ტურისტებს თითქმის არ ავიწყდებათ შეფასებებში ახსენონ ქართული ტუალეტები და თავიანთ სამოგზაურო ბლოგებსა თუ ფორუმებზე დაწერილ პოსტებში აღწერონ ეს „მწარე გამოცდილება“.

ზოგი გაბრაზებული წერს, ზოგი - იუმორით, ზოგიც სხვებს ურჩევს, თუ საქართველოში მიდიან, თან ქაღალდი, საპონი და სანიტაიზერი იქონიონ.

“ჩანთაში ხელსახოცები იქონიეთ. ხურდა ფულიც უნდა გქონდეთ”.

„საზოგადოებრივი ტუალეტების უმეტესობაში, განსაკუთრებით ტურისტულ გაჩერებებზე, სკამზე მჯდომი ბებია აგროვებს საფასურს.. მათ ვერ ასცდები”.

„ავტობუსების სადგურებში, ბენზინგასამართ სადგურებსა და ადგილობრივი რესტორნების ტუალეტებში, დიდი შანსია, რომ ქაღალდი არ იყოს...”

ერთ-ერთი მოგზაური სლოვენიიდან წერს:

„ყველგან ჩა…მული ტუალეტი გხვდება... მკაცრი, შავებში გამოწყობილი ბებია, რომელიც ჯოხით იღებდა ჩემს გამოყენებულ ტუალეტის ქაღალდს და ჩარეცხვამდე ჩემს ტუალეტში აგდებდა”.

მერე კი ის დეტალურად აღწერს ქართულ საზოგადოებრივ ტუალეტებს:

“გადახრილი, მიწაში ჩაფლული ტუალეტის ორმოებია… მამაკაცებისთვის ეს შეიძლება დიდად მნიშვნელოვანი არ არის, მაგრამ ჩვენთვის, ქალებისთვის, შეიძლება ცოტა უფრო შემაწუხებელი იყოს...”

ეს მოგზაური იხსენებს ქუთაისის ტუალეტსაც, რომელსაც არც კარი არ ჰქონდა და არც ფარდა, ტუალეტები კი ორ საპირისპირო ხაზზე იყო აშენებული და ჩაკუზულს შეგეძლო მოპირდაპირე ადამიანთან საუბარი. ახალციხეში კი გამყოფი ფარდა ადამიანს წელამდე სწვდებოდა, ჩაკუზვის მერე კი მისი არსებობა იქ აზრს კარგავდა…

არსებობს გამოსავალი?

მოგზაური და საფეხმავლო გამყოლი, ჯონი კაპანაძე გვეუბნება, რომ ეს პრობლემა შეიძლება მოაგვაროს ან კერძო ბიზნესმა, ან ადგილობრივმა მუნიციპალიტეტმა.

კერძო ბიზნესისთვის საპირფარეშო უნდა იყოს მომგებიანი ბიზნესი. შესაძლოა, ეს არ იყოს პირდაპირი სარგებელი, მაგრამ, როგორც ბენზინგასამართი სადგურების შემთხვევაშია, იქვე მოაწყოს კაფე, მაღაზია. ოღონდ ბიზნესს სახელმწიფოსგან ჰქონდეს შეღავათი - ან საგადასახადო კუთხით, ან იჯარის, რომ ამის საფასურად მოაწყოს საპირფარეშო.

პირობითად, ექვს პერსონაზე მოწყობილ საპირფარეშოს, რომელიც დაახლოებით 60 კვადრატული მეტრი ფართობის კაპიტალურ შენობაში უნდა განთავსდეს და მუდმივად დასჭირდება წყალმომარაგება, ელექტროენერგია, ვენტილაცია, სეპტიკი თუ გამწმენდი ნაგებობა, კეთილმოწყობა და ა.შ. სულ ცოტა, 180 000 ლარი სჭირდება. ამას დაემატება ყოველთვიური ხარჯებიც - 5-6 ათასი ლარი.

ამხელა თანხას არცერთი ბიზნესი არ ჩადებს ამ საქმეში, თუ მას ამ საპირფარეშოს ფუნქციონირებიდან შემოსავალი არ ექნება.

„ამას ემატება ჩვენი მენტალიტეტიც, როგორი რთულია იპოვო დამლაგებელი, ვინც წლიდან წლამდე მოუვლის ამ საპირფარეშოს და თან ხარისხიანად... აი, მაგალითად, შვეიცარიაში ან ავსტრიაში, როცა ინდივიდი გამოდის ტუალეტიდან, კაბინის კარი ავტომატურად იკეტება, შედის დამლაგებელი, აწესრიგებს იქაურობას და მხოლოდ მერე შეუძლია სხვას შესვლა - ეს არის მაღალი სერვისი“, - ამბობს მოგზაური.

მეორე და საქართველოსთვის უფრო რეალური გზა ის არის, ამბობს ჯონი კაპანაძე, რომ მუნიციპალიტეტმა გამოყოს ადგილი და ააშენოს ეს საპირფარეშოები და ეს მუდმივი ხარჯიც საკუთარ თავზე აიღოს და როგორც სხვა რამ სუბსიდირდება საქართველოში (მაგალითად, რთველი) ისე გამონახოს სახელმწიფომ თანხა საზოგადოებრივი ტუალეტებისთვის.

„ამას პოლიტიკური ნება სჭირდება. საბაზისო ინფრასტრუქტურის გარეშე ტურიზმის განვითარება არ არსებობს: როგორც გზებია საჭირო ან აეროპორტი, პორტი, ავტოსადგური - ასეთივე საჭიროა ქვეყანაში გქონდეს მოწესრიგებული ტუალეტები და კვების ობიექტები. უბრალოდ, უნდა გინდოდეს, რომ ეს პრობლემა მოაგვარო. ეს მერიების, მუნიციპალიტეტის განვითარების ფონდის, ინფრასტრუქტურის სამინისტროს ერთობლივად გასაკეთებელი საქმე უფროა, ვიდრე ტურიზმის ადმინისტრაციის, რომელსაც უფრო ქვეყნის პიარი და ლაითბოქსების დადგმა ევალება“.

ჯონი კაპანაძის ერთ-ერთი რეკომენდაციაა ისიც, რომ ტურისტების მიზიდულობის ადგილებში, ქალაქებშიც და დაბებშიც, უნდა არსებობდეს საპარკინგე ადგილი თავისი ტუალეტით. ეს ერთდროულად ორ პრობლემას მოაგვარებდა: ქაოსურად აღარ გააჩერებდნენ ავტობუსებს თუ მიკროავტობუსებს და სტუმრები იქვე საპირფარეშოშიც შეივლიდნენ.

საქართველოს მთავრობა ხშირად ამაყობს ბევრი ტურისტით. ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაცია სეზონურად აქვეყნებს ხოლმე სტატისტიკას ტურისტების გაზრდილი რიცხვის შესახებ.

ბოლო ინფორმაციის თანახმად, რომელიც ტურიზმის ადმინისტრაციის საიტზეა გამოქვეყნებული, საქართველოში 2025 წლის იანვარ-ივნისში, ტურისტული ვიზიტების ახალი რეკორდული მაჩვენებელია და “ისტორიულ მაქსიმუმს 2.3 მილიონ ვიზიტს მიაღწია", საერთაშორისო მოგზაურის ვიზიტების რაოდენობამ კი 3,2 მილიონი შეადგინა. მათივე ინფორმაციით, 2025 წლის პირველ ორ კვარტალში, საქართველოში 3 153 741 საერთაშორისო მოგზაურის ვიზიტი შედგა, 2024 წელთან შედარებით ზრდა +4,4%-ია.

იანვარ-ივნისის პერიოდში კი ქვეყანაში 2 270 363 საერთაშორისო ტურისტული ვიზიტი შედგა, რაც 2024 წელთან შედარებით +6,9%-ით მეტია.

საერთაშორისო ვიზიტორთა რეკორდულად მაღალი რაოდენობა დათვალეს 2025 წლის 6 თვეში - სპარსეთის ყურის ქვეყნებიდან.

და კიდევ, ოფიციალური სტატისტიკით, 2025 წლის იანვარ-ივნისში საერთაშორისო მოგზაურობიდან მიღებული შემოსავლები წლიურად 3,8%-ით გაიზარდა და რეკორდულ მოცულობას - თითქმის 2 მილიარდ აშშ დოლარს გაუტოლდა.

ძველი, შეუსრულებელი დაპირებები

ხელისუფლებას საზოგადოებრივი ტუალეტების პრობლემის მოგვარების პირობა ადრეც არაერთხელ დაუდია - 2016 წელს, მაგალითად, ტურიზმის ადმინისტრაციის მაშინდელი ხელმძღვანელი გიორგი ჩოგოვაძე აცხადებდა, „საპირფარეშოები საქართველოში სამ ძირითად (თბილისიდან - კახეთის, თბილისიდან - ყაზბეგის და თბილისიდან - დასავლეთის მიმართულებით) საგზაო არტერიაზე, ყოველი 40 წუთის სავალ გზაზე განთავსდებაო“ .

ჩოგოვაძე აზუსტებდა, ამ საკითხით კერძო ბიზნესი უნდა დაინტერესდეს და თუ ეს მოხდება, მას მთავრობისგან გარკვეული პირობებით მიწის მიღების და ზედ შესაბამისი ინფრასტრუქტურის გაკეთების შესაძლებლობა ექნებაო...

„თუმცა თუ კერძო სექტორი არ აღმოჩნდება მზად ასეთი ტიპის შეთავაზებისთვის, ჩვენ გავაგრძელებთ იმას, რომ უკვე მთავრობის ძალისხმევით გაკეთდება ეს ინფრასტრუქტურა“, - აცხადებდა ჩოგოვაძე ცხრა წლის წინ.

ახლანდელი ეკონომიკის მინისტრი (და მაშინ მინისტრის მოადგილე) მარიამ ქვრივიშვილი კი 2021 წელს ამბობდა, „შევიმუშავეთ პროექტი, რომლითაც სველი წერტილების პრობლემა ერთხელ და სამუდამოდ აღმოიფხვრებაო“.

ახლა თუ არსებობს რამე გეგმა?

ან როგორია სახელმწიფოს პოლიტიკა?

ამ და სხვა კითხვებზე ინტერვიუ ვთხოვეთ ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაციის ხელმძღვანელს, მაია ომიაძეს.

ჯერჯერობით მისგან პასუხი არ მიგვიღია.