26 მაისს, საქართველოს დამოუკიდებლობის დღეს, გამომცემლობა „პალიტრა L" მარო მაყაშვილის დღიურის ახალი, საიუბილეო გამოცემით ხვდება და როგორც გამომცემლობის მთავარი რედაქტორი მაია ალუდაურიც ამბობს, დღიურის ხელახლა გამოცემით, მარო უფრო მეტი ადამიანისთვის იქცევა ძვირფას სიმბოლოდ.

მარო მაყაშვილის დღიურის შევსებული გამოცემა ჯერ კიდევ 2014 წელს დაბეჭდა ლიტერატურის მუზეუმმა, მისი მაშინდელი დირექტორის, ლაშა ბაქრაძის ინიციატივით - მაშინ რეპორტაჟში მარო მაყაშვილის დისშვილი, ელიზბარ ერისთავი გვიყვებოდა, რომ 1921 წლის თებერვლის ტრაგედიის შემდეგ, ამ თემაზე მაროს ოჯახსა და ახლობლებში მრავალი წლის განმავლობაში დუმდნენ. თუმც კი, მაროს ფოტო - მარო მაქმანიან კაბაში - დიდხანს ეკიდა მისი დედის საწოლთან.

ათ წელზე მეტი ხნის შემდეგ, მაროს უკვე ცნობილ ფრაზას, მამის, კოტე მაყაშვილისადმი მიწერილი წერილიდან - „გავიმარჯვებთ სახელოვნად“ - დღეს ხშირად გაიგონებთ ახალგაზრდებისგან.

ეს ფრაზა საქართველოში მიმდინარე ბოლოდროინდელი უწყვეტი პროტესტის ერთ-ერთ ლოზუნგადაც კი იქცა.

მაროს იცნობენ. თბილისის ქუჩებში შეხვდებით სტენსილებს მისი გამოსახულებით. მარო ინსპირაციის წყაროა მწერლებისთვის.

„ეს ტექსტი ას წელზე მეტი ხნისაა, მაგრამ მასში დღესაც თავისუფლად შეიძლება საკუთარი თავები აღმოაჩინონ მისი ასაკის გოგოებმა და ბიჭებმა“, - გვეუბნება მაროს დიდი გულშემატკივარი, მწერალი და ფემინიზმის ისტორიის მკვლევარი თამთა მელაშვილი.

ეს კი ტაბახმელიდან მამისადმი გამოგზავნილი მაროს ის ცნობილი წერილია:

„საყვარელო მამა!

მე ჯერ-ჯერობით კარგად ვარ. სულ ერთი პოზიციიდან ½ ვერსზე ვართ, მეორისგან - 5 თუ 7-ზე. მტერი ჯერ შორს არის. ძალიან სცხებენ ჩვენები.... ყველანი ძალიან მადლიერები არიან ჩემით. გკოცნით ბევრს.

ცოტა თხილი, თუ შესაძლებელია, და რამე ტკბილი გამოგზავნეთ თუ, რასაკვირველია, შესაძლებელია. თავს გაუფრთხილდით...ისე ცივა. მოკითხვა ყველა ჩვენებს.

ნუ გეშინიანთ, გავიმარჯვებთ სახელოვნად.

შენი მარო. ტაბახმელა, 17-18 თებერვალი, 1921 წელი“.

მარო მაყაშვილი 19 წლისა დაიღუპა 1921 წლის 19 თებერვალს საბჭოთა საოკუპაციო ჯარის წინააღმდეგ საბრძოლო მოქმედებების დროს, კოჯორი-ტაბახმელას მისადგომებთან მიმდინარე ბრძოლების დროს. 19 წლის მედდის სიცოცხლე ყუმბარის აფეთქებას შეეწირა. მარო არის პირველი ქალი, რომელსაც ეროვნული გმირის წოდება მიენიჭა. ის იუნკრებთან ერთად დაკრძალეს ყოფილი სამხედრო ტაძრის ტერიტორიაზე (საქართველოს პარლამენტის ტერიტორია), თუმცა მოგვიანებით ეს საფლავები გაანადგურეს და მათი ადგილსამყოფელი დღემდე უცნობია. მაროს დღიურის დედანი კი ლიტერატურის მუზეუმში ინახება.

ამონარიდი მაროს დღიურიდან:

1 დეკემბერი, 1918: "ეს დღე ისტორიულია ქართულ ცხოვრებაში. ამ დღეს შესრულდა ნახევარი წელიწადი, რაც საქართველოს თავისუფლება აღიარეს. მთელმა ქართველობამ თბილისისა თავი შეიყარა სასახლის წინ. აქ მოხდა „პარადი“. წეს-რიგობა მშვენივრად იყო დაცული. დაიწყო კრება. ბევრი მილოცვები იყო. ბოლოს ორატორებმა სთქვეს სიტყვები... ყოველი ქართველი გრძნობდა თავის თავს თავისუფლად. აღტაცების ღიმილი უკრთოდა ყოველს და თითქოს ეს ეწერათ: „ოჰ, გვეღირსა!..."

როგორ იქცა ეს პატარა გოგო ბრძოლის, უშიშრობის, გამარჯვების სიმბოლოდ?

გოგო, რომლის შესახებაც ათწლეულები დუმდნენ, მისი სიკვდილიდან ას წელზე მეტი ხნის შემდეგ კი ის ისე აქტუალურია, როგორც არასდროს.

საბჭოთა წარსულის მკვლევარი ირაკლი ხვადაგიანი გვეუბნება, რომ ის საფრთხე, რომლის წინაშეც დღეს საქართველო დგას - სახელმწიფოებრიობის შენარჩუნება, ბრძოლა ელემენტარული თავისუფლებების დასაცავად - ძალიან ჰგავს იმას, რასაც ასი წლის წინ მაროს თაობა და მთელი მაშინდელი საქართველოს საზოგადოება დაუპირისპირდა. ვინც იბრძოლა, სიცოცხლე გაწირა. მათი ხსოვნა წაშალეს, ხსენება აკრძალეს, მაგრამ მათმა სახელებმა ჩვენამდე მაინც მოაღწია:

„ეს სახელები გვეუბნებიან დღეს, რომ ბრძოლა ჯერ კიდევ გრძელდება. და როცა ამაზე ფიქრობ, ხვდები - ეს გმირები, ეს სიმბოლოები დგანან ჩვენს გვერდით და თუ ჩვენც არ ვიბრძოლებთ, ისევე გაგვაქრობენ, როგორც მათი წაშლა სცადეს ისტორიიდან. მათაც ისევ გააქრობენ. არავის ეგონოს, რომ თუ ამ სიბნელემ გაიმარჯვა, ასე შეგვეძლება თავისუფლად ვისაუბროთ მარო მაყაშვილის გმირობაზე... ჩვენს თვალწინ მოხდება ის, რასაც 1921 წლის მერე აკეთებდნენ, როცა მაროს და მისი თანამებრძოლების საფლავებიც კი გაანადგურეს“, - ამბობს ირაკლი ხვადაგიანი.

ამონარიდი მაროს დღიურიდან. 26 მაისი, 1919 წელი:

"დღე თითქოს თანაუგრძნობდა ზეიმს. დილიდან საღამომდის მზე უხვად ასაჩუქრებდა დედამიწას თვისი სხივმოსილი ისრებით. ქართველი ერი ბედნიერი იყო და ღმერთიც. მზის გარშემო რამდენიმე საათის განმავლობაში ცისარტყელა იყო"...

მარო მაყაშვილის დღიურები 1918-1920 წლებში იწერებოდა.

ბოლო ჩანაწერი 28 ივნისით არის დათარიღებული. დღიურის დასაწყისში კი მარო სულ 17 წლისაა და როგორც ამ ასაკის გოგონების უმრავლესობა, თავის დღიურში ინახავს ჩანახატებს, სხვადასხვა შინაარსის ილუსტრაციებს, ხელით ჩაწერილ ლექსებს.

ეს კი ნაწყვეტია მაროს დედის, თამარ გაბაშვილ-მაყაშვილისადმი მიწერილი წერილიდან:

საყვარელო დედა!

"მე ძალიან მეწყინა, რომ შენ არ ჩამოხვედი. მე დარწმუნებული ვიყავი, ომ გუშინ ჩამოხვიდოდი! შენ, თურმე, ანიჩკამ შეგაშინა და გითხრა, რომ მე ავად ვარ. მართალია, მტკიოდა ცოტა ფერდები და ეგ მივწერე. ეხლა ყველა კარგად ვართ. კვირას ტყეში მივდივართ. მე და ნინუცა ცხენით უნდა წავიდეთ. დედა! შენ ვერ წარმოიდგენ რა კარგია ცხენზეც ჯდომა... დედა, გთხოვ, მკათათვეში კახეთში გამიშვა რამდენიმე დღით. მე აქ ძალიან მოწყენით ვარ... მე სულ ვკითხულობ... ფრანგულის სწავლა კარგად მიდის..."

შენი მარო.

მაროს დღიურები მნიშვნელოვანია, როგორც ისტორიული წყაროც - მკვლევრების აზრით, ეს ტექსტი საქართველოსთვის ძვირფას, სამწლიანი დამოუკიდებლობის პერიოდს ისე აღადგენს, როგორც ამას ისტორიის ჩვეულებრივ სახელმძღვანელოებში ვერ ამოიკითხავთ - ამ ისტორიას კი პატარა, მაგრამ გაბედული გოგო წერს, რომელიც უყოყმანოდ ეწერება წითელი ჯვრის მედდად და საბჭოთა რუსული ოკუპაციის საფრთხის ქვეშ მდგარი სამშობლოს დასაცავად და დასახმარებლად მიდის.

მის დღიურებში, როგორც თამთა მელაშვილიც შენიშნავს, ისმის არა პოლიტიკოსების, ჯარისკაცების, არამედ ახალგაზრდა ქალის ხმა, რომელიც წერს თავის ყოველდღიურობაზე, თავის ქალაქზე, ბრძოლაზე, იმ დღეებზე, რომლებშიც ცხოვრობს, სურვილებზე, სიყვარულზე. ეს უჩვეულოდ „ცოცხალი წიგნია“ - უცებ რაღაც ხდება, მერე კი, ცოტა ხანში, მარო საწერად ჯდება და ამ ამბავს გვიყვება.

და რაც მთავარია:

„მარო ჩვენს მხარეს არის დღევანდელ ბრძოლაშიც, - ამბობს თამთა, - ვინ ჰყავს მაროს მსგავსი მეორე მხარეს? არავინ. იქ აბსოლუტური სიცარიელეა. მაროს მხარეს კი სიმართლეა. მაროს მხარეს მარადიულობა და ყველაფერი ყველაზე ძვირფასი, რაც სამშობლოს უკავშირდება“.

ამონარიდი მაროს დღიურიდან. 3 მაისი, 1920 წელი.

"...გუშინ კიდევ და კიდევ მოხდა საშინელი უბედურება. ეს ჩვენ ოჯახისთვის მე-4 თუ მე-5. 12 საათზე იუნკრების სასწავლებელზე დაეცნენ ბოლშევიკები. ოჰ, ეს მხეცები, ადამიანის სისხლის მსმელნი, სიტყვა აღარა მაქვს, გამოვთქვა. საბრალო ყმაწვილები წამოახტუნეს ლოგინებიდან და უთქვამთ: მთავრობა ძირს ჩამოვაგდეთო, ეხლა ჩვენ წამოგვყევითო. იუნკრებმა მაშინვე უპასუხეს: ჩვენ განკარგულება არავინ მოგვცაო. განკარგულებას ჩვენ გაძლევთო, მარდათ ჩაიცვითო. შეჰყარეს უიარაღონი ერთ ოთახში, უცხო ყმაწვილებმა მოასწრეს ელექტრონის ჩაქრობა და ტაბურეტკებით სროლა მათში. მაშინ, ბოლშევიკებმა (მეტი წილი სომხები იყვნენ) დაუწყეს სროლა, სიბნელეში არავის არ მოხვდა ტყვია. მოვიდა გენ. კვინიტაძე ამ ხმაურობაზე. ერთმა ბოლშევიკმა პირდაპირ ესროლა, მაგრამ აცდა... დაიწყო სროლა, ისეთო სროლა, რომ მძიმედ დაჭრეს ჩვენი მიშა, რომელიც მეორე დღეს საღამოს 6 საათზე გარდაიცვალა“...

ეს კი, ალბათ, ერთ-ერთ ბოლო წერილია, რომელიც მარომ თავის მშობლებს ფრონტიდან გამოუგზავნა:

საყვარელო დედა და მამა!

ჩვენ ეხლა ტაბახმელაში ვდგევართ. იუნკრებს მიგვაწერეს. მათთან ერთად ვივლით. დარდი ნუ გაქვთ. სად არის შალიკო? იქნებ წითელი ჯვრიდან წერილით მაცნობოთ, ძალიან ვწუხვარ.

თუ ჩვენებისკენ რომელიმე სანიტარული რაზმი მოდის, ასეთი მისამართით: მეორე შემხვევთა რაზმი ექ.ხოჭოლავასი. ჩემთვის.

გკოცნით ბევრს.

ღამე სადღაც დუქანში გავათიეთ. მთელი ღამე არ გვეძინა. ჯერ-ჯერობით სროლა არ ისმის. აქ კარგ პიროვნებებთან ვარ. თქვენ თავს გაუფრთხილდით. ხშირ-ხშირად შალიკოს ამბავი შეიტყეთ. მოკითხვა ყველას. რეზიკოს უთხარით, ნუ გამიჯავრდება.

ამ ერთ საათში ზევითკენ მივდივართ. შესაძლებელია, კოჯორში არ წავიდეთ, არამედ დაბლა.

თქვენი მარო. ტაბახმელა, 17-18 თებერვალი, 1921 წელი.

მაროს დაღუპვის შემდეგ, ორ თვეში, მის მშობლებს ქალიშვილი შეეძინათ, რომელსაც მარიამი დაარქვეს. სწორედ ის ინახავდა ბოლომდე მაროს შესახებ ყველა მასალას, მის ნივთებს, რომლებიც გარდაცვალებამდე რამდენიმე წლით ადრე გადასცა ლიტერატურის მუზეუმსა და სახელმწიფო უნივერსიტეტს.