„ბაბიშსა და ივანიშვილს შორის ინტერესთა თანხვედრა არ არსებობს“ - პაველ ჰავლიჩეკი

“პრაგმატული პოლიტიკოსია, ძალიან ფრთხილია – ინსტინქტებიც შესანიშნავად აქვს განვითარებული, კარგად აცნობიერებს, სად შეიძლება რაიმემ საფრთხე ან ზიანი მოუტანოს. ისეთ ადამიანებთან დგომა, როგორიც ივანიშვილია, ბაბიშს არ აწყობს, ეს ცალსახად დააზიანებდა მის ინტერესებს ევროკავშირში...” - ამბობს ჩეხეთის საერთაშორისო ურთიერთობათა ასოციაციის მკვლევარი პაველ ჰავლიჩეკი ჩეხეთის ყოფილ და დიდი ალბათობით მომავალ პრემიერ მინისტრზე, მილიარდერ ანდრეი ბაბიშზე, რომლის პარტიამ კიევისა და ბრიუსელის მხარდამჭერი მმართველი პარტია დამაჯერებლად დაამარცხა 3-4 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებში.

რას ცვლის ეს გამარჯვება ჩეხეთის საგარეო პოლიტიკაში, მათ შორის საქართველოსთან დამოკიდებულებაში, რომლის მაღალჩინოსნების მიმართ დაწესებული სანქციებით ჩეხეთი ერთ-ერთი მოწინავე იყო ევროკავშირში - ამ თემებზე პაველ ჰავლიჩეკს ვაჟა თავბერიძე ესაუბრა.

რადიო თავისუფლება: საბაზისო შეკითხვით დავიწყოთ: რა დასკვნების გაკეთება შეიძლება, ვინ მოიგო და ვინ წააგო, როგორც ჩეხეთს შიგნით, ასევე მის გარეთ?

პაველ ჰავლიჩეკი: მთავარი გამარჯვებული უდავოდ ექსპრემიერი ანდრეი ბაბიშია, რომელმაც უპრეცედენტო მხარდაჭერა მოიპოვა - დაახლოებით 35%, მაშინ როცა აქამდე მისი მაქსიმუმი 30%-ს არ აღემატებოდა. ბაბიშმა მოახერხა ანტისისტემური ამომრჩევლის დიდი ნაწილის - როგორც უკიდურესი მემარცხენეების, ისე უკიდურესი მემარჯვენეების - სათავისოდ მობილიზება. სწორედ ამიტომაც, ღიად პრორუსულმა პარტიებმა ვეღარაფერი გააწყვეს: მემარცხენე ბლოკმა საერთოდ ვერ გადალახა პარლამენტში შესასვლელად საჭირო 5%-იანი ზღვარი, ულტრამემარჯვენეები კი, მიუხედავად იმისა, რომ თავდაპირველი პროგნოზები 14-15%-ს უწინასწარმეტყველებდნენ, მხოლოდ 8 %-ს დასჯერდნენ. მთავარი დამარცხებული, ალბათ, მმართველი კოალიციაა - Spolu („ერთად“), რომელმაც 200-მანდატიან პარლამენტში დაახლოებით 20 ადგილი დაკარგა - ეს სერიოზული უკუსვლაა.

რადიო თავისუფლება: რაშია ბაბიშის საიდუმლო, რამ მოუტანა მას ეს ტრიუმფალური გამარჯვება? და მეორე მხრივ, რამ განაპირობა მმართველი პარტიის მარცხი?

პაველ ჰავლიჩეკი: აქ საინტერესო დეტალები იკვეთება, რადგან მთლიანად მიღებულ ხმებს თუ დავთვლით, კოალიციამ ჯამურად ამომრჩეველთა 23%-ზე მეტი მოიპოვა. 27-დან 23-მდე ჩამოსვლა დრამატულ ფიასკოდ ვერ ჩაითვლება - მით უმეტეს, თუ გავიხსენებთ, რომ წინა არჩევნებზე მათ ბაბიში მხოლოდ ერთი მანდატით დაამარცხეს. ბაბიშის ასეთი მაღალი შედეგი განპირობებულია ე.წ. ნეიტრალური ამომრჩევლის უპრეცედენტო მობილიზებით - და მათმა უმეტესობამ საბოლოოდ ბაბიშს დაუჭირა მხარი. საუბარია უმეტესწილად ეკონომიკურად შეჭირვებულ რეგიონებზე, სადაც ხალხმა ბაბიშს ხმა მისცა იმ იმედით, რომ მათი ცხოვრების პირობები გაუმჯობესდებოდა.

რადიო თავისუფლება: ბაბიში მილიარდერი ბიზნესმენია, სავარაუდოდ, დიდებულად იცის, როგორ გაყიდოს საკუთარი „პროდუქტი“. როგორი იყო ბაბიშის „რეკლამა“ და რატომ აღმოჩნდა ის ასეთი მაცდური ჩეხი ამომრჩევლისთვის?

პაველ ჰავლიჩეკი: ეს იყო კლასიკური "ხმის მიცემა საფულით" - ძირითადად, ეს იყო სოციალური და ეკონომიკური სიმდიდრის „დიდი გადანაწილების“ დაპირება. მისი კამპანია მთლიანად შიდა დღის წესრიგზე იყო მორგებული, მკვეთრ კონტრასტში მოქმედი მთავრობის ნარატივთან, რომელიც საგარეო პოლიტიკაზე, უსაფრთხოებასა და თავდაცვაზე იყო კონცენტრირებული - „სწორედ ჩვენ ვართ ის ძალა, ვინც ჩეხეთს რუსეთისგან იცავს; ჩვენ დავასრულეთ რუსეთზე ენერგეტიკული დამოკიდებულების ხანა, რუსულ გაზს ჩავეხსენით. უკრაინას ვეხმარებით, ეს ყველაფერი ჩეხეთის ინტერესებშია.“ ბაბიში კი ამბობდა: „მისმინეთ, მათ უნდათ, რომ რადიკალ, ქვეყნისა და საზოგადოების გამხლეჩ ფიგურად გამომიყვანონ, ეს კი სიცრუეა. არანაირი რადიკალური ნაბიჯების გადადგმას არ ვგეგმავთ. ევროკავშირსა და ნატოში დავრჩებით, მაგრამ გავაკრიტიკებთ ევროკავშირს, როცა ჩვენს შიდა საქმეებში ჩაერევა.“

რადიო თავისუფლება: როგორც ჩანს, ვიხილავთ კოალიციურ მთავრობას, ბაბიშს მოუწევს ძალაუფლება „თავისუფლება და პირდაპირი დემოკრატია“-სა (SPD) და „მოტორისტები საკუთარი თავისთვის“-ს გაუნაწილოს. რამდენად კომფორტული იქნება ეს მისთვის, რამდენად შეუზღუდავს სივრცეს მანევრებისთვის?

პაველ ჰავლიჩეკი: ვხედავთ, რომ პროცესები უკვე საკმაოდ სწრაფად ვითარდება. მაგალითად, „მოტორისტები“ ახალ მთავრობაში საკმაოდ გავლენიან პორტფელებს ეპოტინებიან, მათ შორის საგარეო საქმეთა სამინისტროს, SPD კი შინაგან საქმეთა სამინისტროს ითხოვს. ვნახოთ, რამდენად დაჰყაბულდება ბაბიში მათი ამბიციების დაკმაყოფილებას - მაგალითად, თითქმის გარანტირებულად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თავდაცვისა და ფინანსთა სამინისტროებს არ შეელევა.

რადიო თავისუფლება: როგორი იქნება ბაბიშის ახალი ჩეხეთი — როგორც შინ, ისე საგარეო პოლიტიკაში?

პაველ ჰავლიჩეკი: არჩევნებამდე ამ თემაზე სტატია დავწერე - „სამყარო ანდრეი ბაბიშის გადმოსახედიდან“, სადაც ყურადღებას ვამახვილებდი მის პრიორიტეტებზე. საშინაო ფრონტზე ის აპირებს თავისი ძველი პროექტების - რომელთა ნაწილის ასრულებაც არ დასცალდა წინა არჩევნებში დამარცხების გამო - უკან დაბრუნებას: მაგალითად, გადახდების ელექტრონული აღრიცხვის სისტემის დანერგვა სურს, ჩრდილოვან ეკონომიკასთან საბრძოლველად. ბაბიში ამბობს: “რესურსებს თავს მოვუყრით”. ის კერძო სექტორის გაძლიერებას აპირებს - რადგან სწორედ კერძო სექტორს მოიაზრებს, როგორც ეკონომიკური ზრდის მთავარ მამოძრავებელ ძალას - და ეკონომიკის „დარესტარტებას“ გეგმავს.

საგარეო პოლიტიკაში კი ყველაფერი უფრო მარტივია და ძირითადად ნეგატიური: „არა“ - მიგრაციის ევროპულ შეთანხმებას, „არა“ - მწვანე შეთანხმებას, „არა“ - ევროზონაში შესვლას და „არა“ - ციფრულ რეგულაციებს. რაც ცოტათი ირონიულია, თუ იმას გავიხსენებთ, რომ მისი პარტიის სახელი - ANO – „დიახ“-ს ნიშნავს. ბაბიში ნაწილობრივ „დააჯდება“ „პატრიოტები ევროპისათვის“ ნარატივს - „ჩვენ სუვერენული ერი ვართ და ჩვენ გადავწყვეტთ, რა არის ჩვენთვის უმჯობესი და არა ბრიუსელი.“ მაგრამ ეს ევროკავშირთან მიმართებაში. ნატოსა და ვიშეგრადის ოთხეულის მიმართ მას კარდინალურად სხვაგვარი, დადებითი პოზიცია უჭირავს - ამბობს, რომ ეს არის ტრანს-ატლანტიკური კავშირები, რომლებიც გვაერთიანებს და განსაზღვრავს ჩვენს ადგილს მსოფლიოში. ის ძალიან ეცდება, კარგი ურთიერთობა ჰქონდეს თეთრ სახლთან, და ასევე მეზობელ ქვეყნებთან - განსაკუთრებით კი, ორბანთან.

რადიო თავისუფლება: ანუ უნდა ველოდოთ, რომ ორბან-ფიცოს ალიანსი ტრიუმვირატად იქცევა?

პაველ ჰავლიჩეკი: გარკვეულ დონემდე ნორმალიზაცია ნამდვილად იქნება, განსაკუთრებით სლოვაკეთთან. ჩეხურ-სლოვაკური ურთიერთობები ამჟამად კრიტიკულ ზღვარზეა, განსაკუთრებით რუსეთისა და უკრაინის საკითხებზე განსხვავებული პოზიციების გამო. ამიტომ ბაბიში ეცდება ჩატეხილი ხიდების აღდგენას - მისი პირველი საგარეო ვიზიტი სწორედ სლოვაკეთში იქნება. მაგრამ მიუხედავად ამ მცდელობებისა, სრულფასოვანი ალიანსი ფიცოსა და ორბანთან ნაკლებად სავარაუდოა.

ბაბიში არის და დარჩება პრაგმატულ ფიგურად. მისი ინტერესია, შეინარჩუნოს კარგი ურთიერთობები გერმანიასა და საფრანგეთთან, სადაც მას ბევრი ბიზნესი აქვს. იგივე ითქმის პოლონეთზე - ქვეყანაზე, რომელთანაც მას არა მხოლოდ სტრატეგიული, არამედ პირადი ბიზნეს-ინტერესებიც აკავშირებს. ბაბიშს სურს, აღიარებული და პატივცემული ლიდერი იყოს, რომლის სიტყვასაც ანგარიშს გაუწევენ; არავითარ შემთხვევაში არ დაუშვებს, გახდეს „ევროპის თეთრი ყვავი“, როგორიც დღეს ორბანია. მაგალითისთვის, თუკი ის ფიცოსავით მოსკოვში გაემგზავრება და დაიწყებს მოლაპარაკებას რუსული გაზის დაბრუნებაზე, ჩეხეთში დაბრუნებულს „კოცონზე დაწვავენ“, საზოგადოება ამას არ მიიღებს. ამიტომ, შეუძლებელია, რომ ფიცოსა და ორბანის მსგავსად მთელ ევროპას ჩაუდგეს ოპოზიციაში - ბაბიში ბევრად უფრო მოქნილი იქნება, ვიდრე ეს ორი.

რადიო თავისუფლება: პრეზიდენტი პაველი რა როლს შეასრულებს? რამდენად მოსალოდნელია, რომ სწორედ ის დაუპირისპირდება ბაბიშს საგარეო და თავდაცვის საკითხებში?

პაველ ჰავლიჩეკი: ის იქნება კონსტიტუციური წესრიგისა და ჩეხეთის ტრადიციული ალიანსების გარანტი. არჩევნებამდე მან პირდაპირ განაცხადა, რომ თუ საგარეო საქმეთა ან თავდაცვის მინისტრის კანდიდატი ეჭვს გამოითქვამდა ნატოში ან ევროკავშირში ჩეხეთის წევრობის მართებულობაზე, ის მათ კანდიდატურას ყოველგვარი ყოყმანისა და ცერემონიების გარეშე ვეტოს დაადებდა.

გარდა ამისა, პრეზიდენტს აქვს ბერკეტები, რომლითაც შეუძლია მთავრობას „თავი აატკივოს“ და ვიცით, რომ საჭიროების შემთხვევაში ბრძოლასაც არ შეუშინდება. თუმცა ამ ეტაპზე, განსაკუთრებით დასაწყისში, ის საკმაოდ ფრთხილი და ტაქტიკური იქნება. აქცენტს გადაიტანს ყველაზე მნიშვნელოვან საკითხებზე და ბრძოლის ველებს ფრთხილად შეარჩევს.

რადიო თავისუფლება: იქნება თუ არა ერთ-ერთი ასეთი მნიშვნელოვანი საკითხი ჩეხური ინიციატივა უკრაინისთვის იარაღის მიწოდებაზე? ზოგადად, რას ნიშნავს ბაბიშის დაბრუნება უკრაინისთვის?

პაველ ჰავლიჩეკი: ეს, ვფიქრობ, ყველაზე მთავარი კითხვაა. გადაჭრით მტკიცება ძნელია, მაგრამ უკრაინისადმი მხარდაჭერა, სავარაუდოდ, აღარ იქნება ისეთივე ხმამაღალი, როგორც წინა მთავრობის დროს. მთავარი კი ისაა, როგორ აისახება ეს პრაქტიკულად. ლოგისტიკურ დონეზე. ალბათ ბევრი რამეს გადახედავენ, მაგრამ მთლიანად ინიციატივის გაუქმება მოსალოდნელი არ არის.

ამ მხრივ, ზეწოლა არსებობს როგორც ქვეყნის შიგნით - მომავალი ოპოზიციის მხრიდან - ასევე საერთაშორისო დონეზე პარტნიორებისგანაც. უკვე ჩანს, რომ ისინი შეეცდებიან, ამ ინიციატივას ახალი ფორმატი უპოვონ - შესაძლოა, სახელიც კი გადაარქვან - მაგრამ საერთოდ გაუქმება? არა, ასეთ სცენარს ვერ ვხედავ. ეს იქნებოდა სერიოზული რეპუტაციული დარტყმა, და ეკონომიკურადაც ცალსახად აბსურდული ნაბიჯი. სხვა ქვეყნები მოდიან ფულით, გთხოვენ რაღაცების შეძენა-დამუშავებას, შენ კი აძლევ შეკვეთებს ჩეხურ კომპანიებს - რაც შემოსავლებს სახელმწიფოს ბიუჯეტში აბრუნებს. ასე რომ, ბაბიში პირველ რიგში, საკუთარ თავსა და მის მთავრობას დააზარალებდა მსგავსი ნაბიჯით.

რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, მოსკოვში როგორი განწყობაა? ზეიმობენ ბაბიშის დაბრუნებას?

პაველ ჰავლიჩეკი: მეეჭვება, ზეიმის საფუძველი ჰქონდეთ, იმის გათვალისწინებით, რომ ჩეხურ პოლიტიკაში მათი მთავარი მოკავშირეები პარლამენტშიც კი ვერ მოხვდნენ - მაგრამ, ალბათ, შეუძლიათ თავს კმაყოფილებით ჩაღიმების უფლება მისცენ - ანტირუსული რიტორიკა აშკარად შემცირდება, ახალი მთავრობა კრემლის მიმართ ნაკლებად კრიტიკული იქნება.

რადიო თავისუფლება: საქართველოზეც მინდა გკითხოთ - უფრო სწორად, „ქართულ ოცნებაზე“, სადაც კმაყოფილებას ვერ მალავდნენ ბაბიშის გამარჯვების გამო. შეიძენს თუ არა „ქართული ოცნება“ კიდევ ერთ მოკავშირეს ბრიუსელში, ორბანისა და ფიცოს გარდა? და რა ბედი ეწევა იმ სანქციებს, რომლებიც ცოტა ხნის წინ პრაღამ „ოცნების“ მაღალჩინოსნებსა და მოსამართლეებს დაუწესა - რამდენად მოსალოდნელია მათი გაუქმება?

პაველ ჰავლიჩეკი: ამ ეტაპზე ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ პრაღასა და თბილისს შორის ურთიერთობებში რაიმე სერიოზული გადატვირთვა მოხდეს. რა თქმა უნდა, მოქმედ საგარეო საქმეთა მინისტრ იან ლიპავსკის ხშირად აკრიტიკებდნენ ზედმეტი აქტიურობის გამო – იქნება ეს ტვიტები თუ განცხადებები – და, დიდი ალბათობით, ეს ტონი შეიცვლება. თუმცა არ მგონია, რომ საქართველოს მთავრობის თანამდებობის პირთა ან რეპრესიული სტრუქტურების წარმომადგენელთა სახელები სანქცირებულთა სიიდან ამოიღონ.

რადიო თავისუფლება: მაგრამ ამ სიაში ალბათ ახალ სახელებსაც აღარ დავინახავთ, ხომ ასეა?

პაველ ჰავლიჩეკი: სავარაუდოდ. პროცესები შეიძლება შენელდეს, მაგრამ ვიტყოდი, რომ „ქართული ოცნება“ ნაადრევად ზეიმობს ბაბიშის გამარჯვებას.

რადიო თავისუფლება: რამდენად მოსალოდნელია, რომ ბაბიშმა ღიად დაუჭიროს საქართველოს ბრიუსელში, აი, ისე, როგორც ორბანი აკეთებს - თქვას, „ესენი კარგი ხალხი არიან, ტყუილად ვერჩითო“?

პაველ ჰავლიჩეკი: გამორიცხულია. ბაბიშს უბრალოდ არ აქვს ამის ინტერესი. არ არსებობს მიზეზი, რომელიც მას უბიძგებდა, ამ თემაზე პრინციპული პოზიცია დაეკავებინა და „ქართული ოცნების“ ჩემპიონად გადაქცეულიყო.

რადიო თავისუფლება: იქნებ ბიძინა ივანიშვილმა, როგორც ერთმა მილიარდერმა მეორესთან, საერთო ენა გამონახოს ბაბიშთან?

პაველ ჰავლიჩეკი: ბაბიშსა და ივანიშვილს შორის ინტერესთა თანხვედრა არ არსებობს. ბაბიში, როგორც გითხარით, პრაგმატული პოლიტიკოსია, ძალიან ფრთხილია – ინსტინქტებიც შესანიშნავად აქვს განვითარებული, კარგად აცნობიერებს, სად შეიძლება რაიმემ საფრთხე ან ზიანი მოუტანოს. ისეთ ადამიანებთან დგომა, როგორიც ივანიშვილია, ბაბიშს არ აწყობს, ეს ცალსახად დააზიანებდა მის ინტერესებს ევროკავშირში, ამიტომ ის ამ „დროშას“ ხელს არ ახლებს. როგორც უკვე ვთქვი, მას არანაირი სურვილი არ აქვს, ევროპის ახალ „თეთრ ყვავად“ იქცეს.