სომხეთის დამოუკიდებლობის დეკლარაციის მიღების 35-ე წლისთავისადმი მიძღვნილ განცხადებაში პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა აღნიშნა, რომ ეს დოკუმენტი, რომელშიც მთიანი ყარაბაღის ტერიტორიაზე პრეტენზიები იყო გამოთქმული, საბჭოთა ხელისუფლების მიერ დანერგილ პატრიოტიზმის მოდელს ეფუძნებოდა. ფაშინიანმა აღნიშნა, რომ სომხეთმა რეალურ დამოუკიდებლობას მხოლოდ ახლა მიაღწია, აზერბაიჯანთან სამშვიდობო შეთანხმებების მიღწევისა და ყარაბაღზე შესაძლო პრეტენზიებზე უარის თქმის შემდეგ.
სომხეთის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია სომხეთის სსრ-ის უზენაესმა საბჭომ 1990 წლის 23 აგვისტოს მიიღო. დოკუმენტში რესპუბლიკა, რომელიც სსრკ-ის შემადგენლობაში შედიოდა, სომხეთის რესპუბლიკად იწოდება და ჩამოყალიბებულია როგორც დამოუკიდებელი სახელმწიფო და საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი, ხოლო ტექსტში არ არის ნახსენები მისი სსრკ-იდან გასვლა (სომხეთმა კავშირი დატოვა 1991 წლის დეკემბერში მისი დაშლის შემდეგ). ტექსტში ასევე ნახსენებია „სომხეთის სსრ-ისა და მთიანი ყარაბაღის გაერთიანება“, თუმცა ყარაბაღი პირდაპირ არ არის გამოცხადებული სომხურად. ფაშინიანის თქმით, დეკლარაციის დებულებები „გამოხატავდა სომხეთში პოლიტიკური და ინტელექტუალური ელიტის კოლექტიურ განწყობებს მისი მიღების დროს“. ეს განწყობები, თავის მხრივ, ეფუძნებოდა „პატრიოტიზმის იმ მოდელს, რომელიც ჩვენთვის, სომხებისთვის, საბჭოთა კავშირმა ჩამოაყალიბა“. ფაშინიანის თქმით, ეს პატრიოტიზმი მიმართული იყო გარეთ და არა თავად სომხეთის ტერიტორიაზე და მისი შედეგი იყო პრეტენზიები მთიანი ყარაბაღის ტერიტორიაზე (საბჭოთა კავშირის დროს - ავტონომიური რეგიონი, ძირითადად სომხური მოსახლეობით, რომელიც აზერბაიჯანის სსრ-ის ნაწილი იყო).
ე.წ. ყარაბაღის მოძრაობა, რომლის საქმიანობამაც 1988 წელს გამოიწვია მთიანი ყარაბაღის სომხეთისთვის გადაცემის მოთხოვნები, რის შემდეგაც რეგიონში სისხლიანი კონფლიქტი დაიწყო, ფაშინიანის თქმით, ასახავდა სომხეთის საზოგადოებისთვის ჩვეულ „სოციოფსიქოლოგიას“, რომელიც, როგორც პრემიერ-მინისტრი ამტკიცებს, საბჭოთა ხელისუფლების მიერ იყო დანერგილი. მოძრაობის საქმიანობის შედეგი, პრემიერ-მინისტრის თქმით, იყო „დამოუკიდებელი სომხური სახელმწიფოს არსებობის სტრატეგიული შეუძლებლობა, რადგან გარე კონფლიქტის კონტექსტში მყოფ ქვეყანას არ შეუძლია რეალური დამოუკიდებლობის აშენება“. ფაშინიანის თქმით, ის იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ „ყარაბაღის მოძრაობის“ გაგრძელება ქვეყნისთვის დამღუპველი იქნებოდა.
ფაშინიანმა აღნიშნა, რომ მისი ხელმძღვანელობით სომხეთის მიერ ბოლო წლებში გატარებულმა პოლიტიკამ განაპირობა ის, რომ შესაძლებელი გახდა აზერბაიჯანთან მშვიდობა და თურქეთთან რეალური დიალოგის დაწყება. „სომხეთის რესპუბლიკა ახლა უფრო დამოუკიდებელია, ვიდრე ოდესმე“, დაასკვნა ფაშინიანმა და აღნიშნა, რომ მიმდინარე წლის აგვისტო ქვეყნისთვის მშვიდობისა და კეთილდღეობის პერიოდის დასაწყისია.
მიმართვაში რუსეთი არ არის ნახსენები.
2023 წელს აზერბაიჯანმა საბოლოოდ აიღო კონტროლი ყარაბაღის ტერიტორიაზე, რომელსაც ის 30 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში არ აკონტროლებდა. სომხურმა მოსახლეობამ დატოვა რეგიონი.
8 აგვისტოს თეთრ სახლში აშშ-ის პრეზიდენტ დონალდ ტრამპთან ერთად გამართულ ერთობლივ ცერემონიაზე ნიკოლ ფაშინიანმა და აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა ხელი მოაწერეს ხელშეკრულებას აზერბაიჯანსა და მის ნაწილს, ნახიჩევანის ავტონომიურ რესპუბლიკას, შორის სატრანსპორტო დერეფნის შესახებ, რომელიც სომხეთის ტერიტორიაზე გაივლის. სომხეთის პრემიერ-მინისტრის წინადადებით, სატრანსპორტო დერეფანს დაერქმევა „ტრამპის გზა საერთაშორისო მშვიდობისა და კეთილდღეობისთვის“.
ასევე გამოქვეყნდა აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის პარაფირებული სამშვიდობო ხელშეკრულების ტექსტი. მასში სომხეთი და აზერბაიჯანი უარს ამბობენ ერთმანეთის მიმართ ტერიტორიულ პრეტენზიებზე, ასევე ერთმანეთის წინააღმდეგ ძალის გამოყენებაზე. აზერბაიჯანი ადრე დაჟინებით მოითხოვდა სომხეთის კონსტიტუციიდან დამოუკიდებლობის დეკლარაციაზე მითითებების ამოღებას. ფაშინიანმა განაცხადა, რომ მიღებულ იქნება ახალი კონსტიტუცია, რომელშიც არ შევა ეს მითითებები.
როგორც მიმომხილველები აღნიშნავენ, შეერთებული შტატების მთავარი როლი სამშვიდობო პროცესში ხაზს უსვამს ამ რეგიონში რუსეთის პოლიტიკური წონისა და გავლენის მკვეთრ შემცირებას.
ფორუმი