ფარასთუ ფორუჰარი - ადამიანი ამ სასტიკი უსამართლობის წინააღმდეგ

პოდკასტი „შინ უცხოეთში“ - ავტორი ოქროპირ რუხაძე გერმანიაში მცხოვრებ ირანელ ხელოვანზე, ფარასთუ ფორუჰარზე და მის სამშობლოზე, ირანზე გიამბობთ.

ფარასთუ ფორუჰარი - ადამიანი ამ სასტიკი უსამართლობის წინააღმდეგ

ფარასთუ ფორუჰარი გერმანიაში ცხოვრობს 1991 წლიდან. ავტორია არაერთი წიგნისა თანამედროვე ხელოვნებაზე, პოლიტიკაზე, ირანზე, საგანგებო ნაშრომი მიუძღვნა თავისი მშობლების სასტიკი მკვლელობის საქმეს - „ქვეყანა, სადაც ჩემი მშობლები მოკლეს“. მის ერთ ნაშრომს, რომელიც ასევე ირანს ეძღვნება, ჰქვია „ხელოვნება, ცხოვრება და სიკვდილი ირანში“. მისი ნაშრომები გამოცემულია სპარსულ, გერმანულ, ინგლისურ ენებზე. ფარასთუ თავის სახელზე გიამბობთ:

„გაზაფხულზე დავიბადე, მშობლებმა ეს სახელი ამიტომ დამარქვეს. ჩემს თაობაში ეს არ იყო გავრცელებული სახელი, ახლა უფრო მეტს ჰქვია. მერცხალი გაზაფხულის მოსვლასთანაა დაკავშირებული. მერცხალი ხშირად გვხვდება სპარსულ პოეზიაში. ის გაზაფხულის - ახალი სიცოცხლის - მახარებელია. როცა გერმანიაში გადავსახლდი და დედას ძალიან ვენატრებოდი ხოლმე, ერთხელ მომწერა: რომ მცოდნოდა უცხოეთში წახვიდოდი, ქვეყანას დატოვებდი, შორს იცხოვრებდი, ალბათ ამ სახელს არ დაგარქმევდი, რადგან გადამფრენი ფრინველები აუცილებლად მიდიან შორეულ ქვეყნებშიო“.

ფარასთუს დედა ფარვანე და მამა დარიუშ ფორუჰარები, ირანელი ინტელექტუალები, სხვაგვარად მოაზროვნეები, რეჟიმის მკაცრი ოპონენტები, მათსავე სახლში იქნენ მოკლული 1998 წელს. მკვლელების ვინაობა დღემდე დაუდგენელია. საყოველთაო მოსაზრებით, ისინი უშიშროების სამსახურმა მოიშორა თავიდან. ფარასთუ ფორუჰარი, სულ მცირე, წელიწადში ერთხელ ჩადის ირანში, თავის მშობლიურ სახლში მშობლების ხსოვნის შეხვედრებს აწყობს. მშობლიური სახლი შეიძლება შეიცვალოს. დაძველდეს. და შენი ქვეყანაც შეიცვალოს. ირანიც იცვლება, მას რა დააძველებს, ისედაც ძველთაძველია, მაგრამ წინ მიდის, არ თმობს, იბრძვის.

„26 წელია გავიდა. ყოველ წელს ჩავდივარ. 26 წლის წინ დახოცეს ჩემი მშობლები ჩემს მშობლიურ სახლში. როცა იქ ჩავდივარ ხოლმე, თავიდან ბევრ დროს ვატარებ გარეთ, ჩემს უბანში, სადაც გავიზარდე. ბევრს დავდივარ და ვცდილობ ატმოსფერო შევიგრძნო, ძველ მეზობლებს მივესალმო, გავიხსენო ძველი ხმები, ძველი სურნელი. მაგრამ როცა იმ წლებზე ვფიქრობ, ვხედავ, რომ საზოგადოების კულტურა ძირეულად და დადებითისკენ შეიცვალა. ირანის საზოგადოება ღია საზოგადოება გახდა, ქალების მდგომარეობა ერთობ გაუმჯობესდა. მოხდა ქალების აღიარება ისეთად, როგორც მათ სურთ რომ იყვნენ, მათ პატივს სცემენ. ახალგაზრდა თაობა სრულიად განსხვავებულად წარმოადგენს თავს გარეთ, ვიდრე მაშინ, მე რომ ახალგაზრდა ვიყავი და იმავე ქუჩებში დავდიოდი. საზოგადოებაში ძალიან დადებითი განვითარება მოხდა“.

ვინც ირანს არ იცნობს, ირანელი არტისტის ეს ნათქვამი შეიძლება მოულოდნელობად მოეჩვენოს. მოულოდნელია ეს იმის გამოც, რომ ფარასთუ ფორუჰარი ირანის ახლანდელი თეოკრატიული ხელისუფლების მკაცრი ოპონენტია, დაუნდობლად აკრიტიკებს მას. მაგრამ როცა საუბარში ვუამბე საქართველოში ირანის შესახებ სტერეოტიპულ წარმოდგენაზე, რომ შაჰის დროს ეს ქვეყანა სამოთხე იყო და მერე ჩამობნელდა და ასე რჩება, ანუ შავ-თეთრი სურათები ირანის შესახებ დომინირებს, ამიხსნა, ასევეა სხვაგანაც, ირანის შესახებ ხალხმა ცოტა იცისო. მართლაც, რა ვიცით ამ უზარმაზარ სახელმწიფოზე შაჰ აბასის და ფერეიდნელების გარდა? ძალიან ცოტა.

ირანელები შეუდრეკლად აგრძელებენ სასტიკი რეჟიმის წინააღმდეგ ბრძოლას. ამბოხების და უკმაყოფილების ერთ ტალღას, სისხლში ჩახშობას, შემდეგი მოჰყვება ხოლმე.

ამ სახელმწიფომ ურთულესი გზა გაიარა ბოლო ათწლეულებში: შაჰის საძულველი, მართალია, პროდასავლური, რეჟიმის დამხობას მოჰყვა ოპოზიციური ძალების ერთი სასტიკი ნაწილის მიერ ძალაუფლების ხელში ჩაგდება, სხვა ძალების მიმართ კი სასტიკი რეპრესიები და ომი! ერაყთან რვაწლიანი ომი ურთულესი ხანა იყო ამ ქვეყნის უახლეს ისტორიაში, რადგან ის თავიდანვე გარიყული აღმოჩნდა. მტერს, ერაყს, რომელიც შემდგომ თვითონ გახდა დასავლეთის მსხვერპლი, იმ პერიოდში სწორედ წამყვანი სახელმწიფოები ედგნენ მხარში. ომი დასრულდა, მაგრამ იმ წლებში მიყენებული ბევრი ტკივილი დღესაც იგრძნობა.

ფარასთუ ფორუჰარი ამ წლებში ირანში ცხოვრობდა, ეს მისი სტუდენტობის პერიოდია და ცხადია, შაჰის ხანაც კარგად ახსოვს. თანაც ხელოვანებს თვალიც და გონებაც გამახვილებული აქვთ: „80-იანი წლები, როცა სტუდენტი ვიყავი, ისლამურ რესპუბლიკაში იყო შიშისა და რეპრესიების ბნელი დრო - საზოგადოების პოლიტიკური თუ სხვა თავისუფლებების ყველა მხრივ. ომი მძვინვარებდა - ირან-ერაყის ომი - და არ შეიძლებოდა ინდივიდუალობის ჩვენება, ეს იყო საზოგადოება უნიფორმაში. ყველაფერი, რაც ამას არ ექვემდებარებოდა, მკაცრად ისჯებოდა. 1991 წელს ირანი დავტოვე.

შემდგომი წლების განმავალობაში ირანის საზოგადოებამ სისტემას, დიქტატორულ-რელიგიურ სისტემას, ნაბიჯ-ნაბიჯ უკან დაახევინა, თავისუფალი სივრცეები გააჩინა.

ეს არის განვითარება! ეს არ ნიშნავს, რომ სისტემამ დათმო. ეს არის იმ ადამიანების მიღწევა, ვინც იბრძოდა და წინააღმდეგობას წევდა როგორც ჩემი მშობლები. ბევრს ეს ძალიან ძვირად, სიცოცხლის ფასად დაუჯდა. ირანში იყო ბევრი ამბოხება, რომლებიც ჩახშობილ იქნა, მაგრამ მათ სისტემას უკან დაახევინეს.

ასეთი იყო ბოლო მოძრაობა, „ქალი, სიცოცხლე, თავისუფლება“, რომელმაც მართლაც ძირეულად შეცვალა საზოგადოების კულტურა და მრავალფეროვნება დაუშვა. ადამიანები თავიანთ უფლებებს იცავენ, თავს ისე წარმოაჩენენ, როგორებიც არიან. ეს ცვლილებაა კულტურაში.“

ამ საუბრის დროს ფარასთუს არაერთხელ ვუთხარი, არტისტთან ხელოვნებაზე მინდა ბაასი, სულ პოლიტიკურ თემებს ვუტრიალებთ და მგონია, იმ კლიშეს ვუხდი ხარკს, რომ ეს არის ფარასთუ ფორუჰარი, ირანელი, კი, არტისტი, მაგრამ ემიგრანტი და მასთან ახლა ომზე და ირანის ვითარებაზე უნდა ვისაუბრო-მეთქი.

ფარასთუ ფორუჰარი სხვადასხვა ტექნიკით მუშაობს, თანაბრად იყენებს ფოტოგრაფიას, ციფრულ ხატვას, ინსტალაციას და ანიმაციას. მისი ნამუშევრები გამოფენილია სხვადასხვა კონტინენტზე, ბევრ ქვეყანაში, ლონდონში, თეირანში, მიუნხენში, რომში ბერლინში და ნიუ-იორკში.

პეპლებსა და ფარასთუზე მინდა გითხრათ: პეპელა მისი ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მუზა და შთაგონების წყაროა. პეპელა ფარასთუსთვის ხშირად მხოლოდ ჩარჩოა, რომლის შიგნით უამრავი რამ ხდება - საოცრად ლამაზიც და სასტიკიც. ასეთია ირანი, ასეთია ცხოვრება. ფარასთუს დედას ფარვანე ერქვა და ეს სიტყვა სპარსულად პეპელას ნიშნავს.

„ეს ნამდვილად დედასთანაა დაკავშირებული. პეპელა ძალიან მყიფე და წარმოუდგენლად ლამაზი არსებაა. ის სიზმრებივითაა, ლამაზი არსებებივით, მაგრამ ასევე ძალიან მალე „იმსხვრევა“.

და ჩემთვის ეს ძალიან ჰგავს ირანის საზოგადოების მცდელობებს, თავისუფლება მოიპოვოს, დიახ, იყო ამდენი ლამაზი აჯანყება, მაგრამ ისინი ასევე „დაიმსხვრა“, დედაჩემიც ასეთი იყო - მეოცნებე და მებრძოლიც. და მისი ცხოვრებაც მშვენიერი პოეზია იყო. და ყოველ ჯერზე, როცა ამდენ პეპელას ვქმნი, ისინი დაკავშირებულია ირანში მიმდინარე პოლიტიკურ მოვლენებთან და იქ ჩანს სილამაზე, ამავე დროს სისასტიკე, სილამაზე და სისასტიკე ერთდროულად. და ამავე დროს ჩემთვის ესეც არის დედაჩემის დაკარგვასთან გამკლავების, მისი გახსენების ფორმა. ყოველ ჯერზე, როცა დიდ ოთახებში შპალერს ვაკეთებ, კედლები ბევრი პეპლით იფარება და ყოველ ჯერზე, როცა სიზმარი ასე სავსეა პეპლებით, ეს ასევე დედაჩემისთვის დადგმული ძეგლია“.

უცხოეთში - ემიგრაციაში - თითქოს ინდივიდუალობას სწრაფად "კარგავს" ხოლმე ემიგრანტი, ამა თუ იმ ჯგუფის, ეთნოსის, ან პოლიტიკური გაერთიანების წარმომადგენელი ხდება. რაღაც ნიღბებს ირგებს ადამიანი ემიგრაციაში. არადა შეიძლება გაექცა იმ საზოგადოებას, რომელიც მას ჯგუფურ ცნობიერებას ახვევს თავს და ინდივიდუუმების ქვეყანაში ჩადის. იქ კი იწყება: გეკითხებიან, საიდან ხარ და როცა ეუბნები, საიდანაც ხარ, იმწამს ხდები წევრი ჯგუფისა, რომელიც შეიძლება არც კი მოგწონდა და რომელსაც გაექეცი.

ფარასთუ ფორუჰარი გერმანიაში თავის პირველ ხანებზე მიყვება:

„გერმანიაში რომ ჩამოვედი, ახალგაზრდა ხელოვანი ვიყავი, მარტოხელა დედა, ორი პატარა ვაჟიშვილით, ერთი პირველ კლასში იყო, მეორე - სკოლამდელ ასაკში.

ყველაფერი თავიდან უნდა მესწავლა, პირველ რიგში - ენა, ხელოვნების აქაურ გაგებას უნდა ჩავწვდომოდი, ყველაფერი უნდა გამერკვია. თავიდან, როცა გერმანიაში კვლავ დავიწყე სწავლა, ვატყობდი, რომ როცა მეკითხებოდნენ, საიდან ვიყავი, მოელოდნენ, რომ მე ირანული კულტურა უნდა წარმომედგინა.

ეს არის კლიშეზე დაფუძნებული ხედვა, რომლითაც საზოგადოება გიყურებთ… მე მივაგენი მეთოდს, ალღო ავუღო ამ კლიშეს. კლიშეს წარმოვადგენ, მაგრამ იქვე ვცდილობ, დავამსხვრიო ის და ჩემი ნამუშევრის მნახველს ვუბიძგო, კლიშეზე დაფუძნებულ თავის ხედვაზე დაფიქრდეს და გაიაზროს ის.“

ფარასთუ ფორუჰარი არის ქვეყნიდან, სადაც უთანასწორობა ბატონობს. არა მხოლოდ ქალებსა და კაცებს შორის. საზოგადოებაში ბევრი სხვა ჯგუფია დაჩაგრული თუ შევიწროებული, ეთნიკური იქნება თუ სხვა სახის, მაგალითად, რელიგიური უმცირესობა, თვით მაზდეანები, და ასე შემდეგ.

თავისუფალ საზოგადოებაში ცხოვრების სურვილი მძაფრია ისლამურ რესპუბლიკაში. ჯერ კიდევ მხნედაა თაობა, რომელსაც ახსოვს განსხვავებული ირანი, როცა დღევანდლის მსგავსი შეზღუდვები შეიძლება არ იყო, დასავლური ცხოვრების წესი არ იკრძალებოდა, და შაჰის რეჟიმის სისასტიკე არ ავიწყდებათ. ფარასთუ ფორუჰარის მამა, რომელიც ისლამური რესპუბლიკის მცველებმა მოკლეს, შაჰის პერიოდშიც საპატიმროში იყო. ისლამურ რევოლუციამდე ირანი იყო ავტოკრატიული მონარქია, სადაც პოლიტიკური ცხოვრება უკიდურესად შეზღუდული იყო და ესაა მიზეზი, რატომ იყო ასე ძლიერი რეზა ფეჰლევის დამხობის მუხტი.

დასავლეთმა არ მიიღო 50-იანი წლების, თვითგამორკვევის სურვილით გაერთიანებული ირანი, როცა ნამდვილი რეფორმირების დრო დადგა, როცა შაჰი პირველად განიდევნა და ნავთობისა და გაზის სექტორი უცხოელებს ჩამოერთვა - ირანელი ხალხის ხელში გადავიდა, სოფლად გაუქმდა ფეოდალური სისტემა. ამ პერიოდში აშშ-ის ცენტრალურმა სადაზვერვო სამმართველომ მოაწყო საგანგებო ოპერაცია, არჩეული პრემიერ-მინისტრი, მოჰამედ მოსადეღი ჩამოაგდეს და მოღალატედ გამოაცხადეს.

შაჰი მოჰამედ რეზა ფეჰლევი კვლავ ირანში დააბრუნეს. მან თავისი დასავლელი მოკავშირეების დახმარებით შექმნა საიდუმლო სამსახური, “სავაქის” სახელით ცნობილი უწყება, რომელმაც უცხოეთის და შიდა უსაფრთხოების ფუნქციები შეათავსა და სასტიკად სდევნიდა ქვეყნის შიდა ოპონენტებს.

ირანის საზოგადოებას ძალიან ცუდი გამოცდილება აქვს საშინაო საქმეებში უცხოეთის ძალების ჩარევისა, რასაც მოჰყვებოდა ხოლმე ახალი საძულველი რეჟიმის მოსვლა.

ისლამურ რესპუბლიკაზე ისრაელისა და აშშ-ის ბოლოდროინდელი თავდასხმის პერიოდში ზოგს ეგონა, რომ ასე შეიძლება ირანში დემოკრატია დამყარდეს, რომ გარე ძალები გაათავისუფლებენ ამ საზოგადოებას მოლების მმართველობისგან. შეიძლება არც მოსადეღი მოსწონდეს ირანელს, არც შაჰი და არც აიათოლა, მაგრამ არა სწამს და არ ენდობა გარედან, დასავლეთიდან თუ აღმოსავლეთიდან თავისუფლების მომტანთ. ამის მწარე გამოცდილებაც აქვთ და ისიც დაინახეს, თუ როგორი უსამართლო შეიძლება იყოს მსოფლიო ტრაგიკული მოვლებების მიმართ.

სისტემისთვის წინააღმდეგობის გაწევაზე ლაპარაკობს ფარასთუ: „ეს არის ძალთა უსამართლო თანაფარდობა მსოფლიოში, რომელსაც არ სურს დაუშვას ნამდვილი თვითგამორკვევაც.

მსგავსი ტენდენცია ირანის საზოგადოებაშიც გვხვდება. მაგრამ იქ სრული უმწეობის განცდაა მათ მიმართ, ვისგანაც ეს მოდის. ხალხმა ბევრჯერ სცადა ამ სისტემისთვის წინააღმდეგობის გაწევა. წლების მანძილზე სწამდათ რეფორმისტებისა. ისინი აირჩიეს იმ იმედით, რომ სისტემის რეფორმირება შიგნიდან მოხდებოდა, არ მივიდოდა საქმე ძალადობრივ დაპირისპირებამდე. მაგრამ რეფორმისტებმა ხალხი მიატოვეს, ისინი ძალაუფლებაზე ფიქრმა გაიტაცა და მკაცრი ხაზის მომხრეებთან წარუმატებელ კომპრომისზე წავიდნენ, ნდობა დაკარგეს.

შემდეგ იყო ამბოხების ფაზა, ხალხმა რამდენჯერმე სცადა ამბოხების გზით რეჟიმის უკუგდება. რეჟიმმა კი სულ უფრო მეტი სისასტიკე დაუპირისპირა მას, ფართო ამბოხებები სისხლში ჩაახშო. ის ამავე დროს რეგიონში მიმართავდა ომისკენ წაქეზების პოლიტიკას, იარაღით არალეგალურად მომარაგებით გააძლიერა კორუმპირებული სისტემები. და ეს ყველაფერი ხდებოდა ირანის საზოგადოების ხარჯზე. ამან მოიტანა ირანის საზოგადოების არნახული გაღარიბება, ბევრი უმუშევარია ან გაღატაკებული“.

ირანის საზოგადოება თავდაუზოგავად იბრძვის სისტემის წინააღმდეგ, ის არ შეაშინა მუქარამ და ციხემ, იქ წამებამ. „ირანის ხალხი ბევრს ეცადა“, ამის თქმა მინდაო, მიხსნის ფარასთუ ფორუჰარი, რომელიც ძალიან მკაცრია თავისი ქვეყნის წინააღმდეგ აგრესიის მომხრეთა მიმართ, მკაცრია ისრაელის მმართველების მიმართ, რომლებმაც ომის გამოუცხადებლად, გაეროს გადაწყვეტილების გარეშე დაბომბეს ირანი, მოკლეს არაერთი სამხედრო მეთაური და სამოქალაქო პირი - ბირთვული ფიზიკის სპეციალისტები, მათი ოჯახების წევრები. მას ნათესავებისა და მეგობრებისგან ხშირად ესმის: „როცა ძლიერი ხმაურია, იზაფრებიან. 12 დღის განმავალობაში მოულოდნელი დაბომბვის მოწმე იყვნენ და ეს შიში ღრმად ჩარჩათ. ახლაც მუდმივი საფრთხეა, დაუცველობის ამ ვითარებაში ცხოვრება, როცა არ იციან, რა იქნება ხვალ, ძალიან თრგუნავს ადამიანებს“.

ფარასთუ ფორუჰარი მკაცრია ისრაელის მთავრობის მიმართ ღაზაში მათი ქმედების გამოც, რისთვისაც, ისრაელის შიგნითაც ბევრი მკაცრად აკრიტიკებს პრემიერ ბენიამინ ნეთანიაჰუს.

„და ცხადია, როცა ბატონი ნეთანიაჰუს დამნაშავეობრივი რეჟიმი, რომელმაც ღაზაში ასეთი გენოციდი ჩაიდინა, ამბობს, ირანის ხალხის გათავისუფლება მსურსო (ნეთანიაჰუ იმდენად უტიფარია, რომ მოიხმარს ირანში ამბოხების მოძრაობის ლოზუნგს "ქალი, სიცოცხლე, თავისუფლება"), მაშინ, როცა ბომბდამშენების გამოგზავნა სურს, ეს აბსურდული, გროტესკული და არაადამიანურია.

ამიტომ ვფიქრობ, რომ ირანზე თავდასხმა ყოველ შემთხვევაში უნდა დაიგმოს და უნდა დაიგმოს ამავე დროს ირანის მკვლელი რეჟიმი. ხალხი აღმოჩნდა მართლაც ერთდროულად ორ ბოროტებას შორის. ისინი გახდნენ ირანის გარედან და შიგნიდან თავდასხმის მსხვერპლი. ამის გამო განრისხებულიც ვარ, მაგრამ ღრმა სევდაც მეუფლება“.

გერმანიაში ათწლეულების წინ ემიგრირებული ხელოვანი მიამბობს თავისი მეორე სამშობლოს კანცლერის გამონათქვამზე ირანზე ისრაელის თავდასხმის შესახებ. ფრიდრიხ მერცის ფრაზის გამო, რომ ამ იერიშით ისრაელი „ჩვენთვის ყველასთვის ჭუჭყიან სამუშაოს აკეთებს“ კანცლერი გააკრიტიკეს საკუთრივ გერმანიაშიც, ოპოზიციის წარმომადგენელმა, ამას „ცინიკური და უღირსი ნათქვამი უწოდა“.

ფარასთუ ფორუჰარის თანახმად, არის ინიციატივა გერმანელი ირანელებისა, რომლებმაც გერმანიის კანცლერის წინააღმდეგ სამოქალაქო სარჩელი შეიტანეს სასამართლოში. გერმანიის მოქალაქე ამბობს, რომ გერმანიის კანცლერი ვალდებულია, გერმანიის და საერთაშორისო სამართლის, ადამიანის უფლებების კანონებით, მათ თანახმად ილაპარაკოს და იმოქმედოს. ეს თავდასხმა ირანზე ბევრი იურისტის მიერ შეფასდა როგორც საერთაშორისო სამართლის დარღვევა. კანცლერმა ილაპარაკა მხოლოდ რეჟიმზე, თითქოს ის იყოს ერთადერთი მსხვერპლი, არ უხსენებია მშვიდობიანი მოქალაქეები, არ გამოუთქვამს სინანული, რომ ისინიც ბომბების ქვეშ მოყვნენ, დაიბომბა სამოქალაქო ინფრასტრუქტურა, ამაზე მას არაფერი უთქვამს და ჩვენ, - ამბობს ფარასთუ ფორუჰარი, - გერმანიაში მცხოვრები ადამიანების ჯგუფს, ამით ცილი დაგვწამა. მისი ასეთი ზოგადი ნათქვამით შეიქმნა მტრის ხატი, რაც, თუ ასე გაგრძელდა, ჩვენს შეგვეხება. საჩივრის თაობაზე ადვოკატები გვეუბნებიან, რომ ვერაფერს მივაღწევთ, რადგან ის კანცლერია, მაგრამ არა უშავს, მთავარია სწორი საქმე ვაკეთოთო.

სპარსულ სამყაროში, ალბათ ყველგან, სადაც არაბულ ანბანს მოიხმარენ, გავრცელებულია კალიგრაფიის როგორც ხელოვნების, ანუ კალიგრაფიის როგორც ასეთის, ლამაზად წერის სხვადასხვა ფორმა. ფარასთუ ფორუჰარს ვუამბე, რომ ქართველი მხატვრები, არა მხოლოდ ვინც უცხოეთში მუშაობს, აუცილებლად მიმართავენ ხოლმე ქართულ, მათთვის საამაყო ანბანს, როგორც ფორმას და მისგან ქმნიან ხელოვნების ნაწარმოებებს.

გერმანიაში ჩასვლიდან რამდენიმე წელიწადში ფარასთუმ შექმნა ნამუშევრების ციკლი, “სპარსული დამწყებთათვის”. სპარსული ასოებით გამოხატა ცხოველები, კონტურები ამ არსებების დასახელებით გამოიყვანა. ანბანსა და კალიგრაფიაზე მას მერეც ბევრი უმუშავია ირანელ მხატვარს.

როცა, მაგალითად, თხაა დახატული, ერთმანეთის გვერდით წერია „თხა თხა თხა“, მეორდება. ასევეა ლომი - ბევრჯერ წერია ეს სიტყვა. ანუ სიტყვა და ფორმა გაერთიანებულია და ამიტომ ჰქვია კოლექციას, "სპარსული დამწყებთათვის". ეს ისევეა, როგორც ბავშვებს ვასწავლით ხოლმე.

ეს რაღაცნაირად იყო ყურადღების მიქცევა ჩემს ენაზე ახალ ქვეყანაში, სადაც სპარსულად არ ლაპარაკობენ. ეს თამაშივით გაკეთდა იმისთვის, რომ ადამიანებისთვის მეჩვენებინა ეს კავშირი ფორმასა და მნიშვნელობას შორის. ყოველი ცხოველი დახატულია იმ სიტყვით, რომელიც მას სპარსულად ჰქვია“.

ფარასთუ ფორუჰარმა თავისი ცხოვრების ნახევარზე მეტი გაატარა ემიგრაციაში, 1991 წლიდან გერმანიაშია. უცხო ქვეყანაში ცხოვრებაზე ემიგრანტებს ან ძალიან ბევრის ლაპარაკი უყვართ, ან სდუმან, გააჩნია ვინ, რისთვის და როდის, ასევე, სად წავიდა. ისიც ვიცით, რომ უცხოეთი მთლიანად არ მიგიღებს, და ბოლოს, არც შენიანებს, სამშობლოში რომ დატოვე, აღარ მიაჩნიხარ თავისიანად. მოკლედ, ემიგრანტობა რთული და მწარეა. ფარასთუ ემიგრაციას თავისთავად „ადგილს“, „მდგომარეობას“ უწოდებს, რომელიც, მის შემთხვევაში, არც გერმანულია და არც ირანული - მათ შორის ვარო, ასე ამბობს. ეს ადგილი ხან შესაძლებლობას მაძლევს, ხანაც სიცარიელეაო. ბედნიერება ისაა, რომ ხელოვანი ვარ და ამ შუა სივრცეში შემიძლია ისეთი რამის შექმნა, რაც ამ კავშირებსაც გამოხატავს და განხეთქილებასაც, არაა ცარიელი, ჩემი სამყაროა, სადაც ორივე მხარე ცოცხლობსო.

„ხანდახან სიმარტოვეს განვიცდი. მაგრამ მე ბევრი გერმანელივით და ბევრი ირანელივით არ ვარ, ორივე საზოგადოებასთან მაქვს წვდომა, ორივე ენა მესმის, ორივეს კულტურა, მაგრამ ხანდახან რთულია ხოლმე მათი გაერთიანება.

გახლეჩილი ვარ, მაგრამ ესეც მამდიდრებს ხოლმე. მაქვს ერთი ნამუშევარი, რომელიც ძალიან უკავშირდება ჩემს როგორც იმიგრანტის მდგომარეობას. ესაა სერია "დაწერილი სივრცე". ეს ჩემი მშობლიური ენის კალიგრაფიაა.

ოთახების კედლებზე, იატაკსა და ჭერზე ვხატავ და ნამუშევრებს აქვს რიტმი, მელოდია, მაგრამ ამ ნაწერის წაკითხვა შეუძლებელია. მასში საერთოდ არ არის აზრი, ის წმინდად ორნამენტულია, უბრალოდ ნახატია.

ეს ჩემი მშობლიური ენის მოგონებას ჰგავს, რომელიც ტრადიციული გაგებით აღარაა ურთიერთობის საშუალება. ესაა ნაწერი, რომელიც ძალიან ორაზროვანია, რადგან, ერთი მხრივ, მან დაკარგა თავისი მნიშვნელობა და ურთიერთობისთვის გამოუსადეგარია. მეორე მხრივ, ის მელოდიური და რიტმული გახდა როგორც ცეკვა, რომელიც სივრცეს იკავებს და ცვლის, ისევე როგორც მე, როგორც ემიგრანტი მოვედი და ვცვლი სივრცეს, ვითარებას, რასაც დანაკარგიც ახლავს. ეს ნამუშევარი ძალიან ამბივალენტურია და ამ ამბივალენტობაში მეც ვგრძნობ ჩემს კავშირს ორივე კულტურასთან, რომლებსაც ვეკუთვნი“.

ფარასთუ ფორუჰარი, როგორც გითხარით, ყოველ წელს აწყობს სასტიკად მოკლული თავისი მშობლების ხსოვნის დღეს მათსავე სახლში, სადაც დიდი თავყრილობა იმართება, მღერიან მეამბოხე სიმღერებს, გამოდიან საძულველი რეჟიმის საწინააღმდეგო სიტყვებით, იხსენებენ პოლიტიკური მკვლელობის მსხვერპლს, ამ დღეს მიმდებარე ქუჩა პოლიციელებით ივსება ხოლმე.

არ ეშინია ფარასთუ ფორუჰარს რომ ირანში დაიჭერენ? ეშინია, კი, უკვე აეროპორტში დამკითხავენ და უშიშროების უწყებაში მიბარებენ, რადგან აქტივისტი ვარ, ამ სისტემის მიერ მოკლული ორი დისიდენტის შვილი, ვიძლევი ინტერვიუებს ამ თემაზეო. ფარასთუს მშობლების ხსოვნის დღისადმი მიძღვნილ შეხვედრები სისტემისთვის ძალიან უსიამოვნოა ხოლმე, ყველანაირად ცდილობენ, ხელი შემიშალონო, ამბობს ხელოვანი:

„რა თქმა უნდა, ყოველ ჯერზე მეშინია ამ სისტემისა, მაგრამ ვგრძნობ ასევე პასუხისმგებლობას ჩემი მშობლების და, ასევე, ჩემი თავის წინაშე, როგორც ადამიანი ამ სასტიკი უსამართლობის წინააღმდეგ.

ვცდილობ, ამ შიშმა არ განსაზღვროს ჩემი გადაწყვეტილებები. სწორედ ამიტომ მინდა, შიში ყოველთვის გავაკონტროლო და ირანში მაინც წავიდე.

ძალიან სასიამოვნოა, რომ წლების განმავლობაში ბევრი მოკავშირე შევიძინე, არა მხოლოდ ჩემი მშობლების პოლიტიკური მეგობრები, არამედ ახალ თაობაშიც, ძალიან ახალგაზრდებს შორის. ისინი ამ შეხვედრაზე მოდიან, ან ისე მეწვევიან ხოლმე. როცა ქუჩაში დავდივარ, ზოგჯერ ხალხი მცნობს და სოლიდარობას მიცხადებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ეს მხოლოდ ჩემი საქმე კი არ არის, არამედ ბევრ ადამიანს აერთიანებს და სწორედ ამიტომ შემიძლია ამ ყველაფრის გაკეთება, რადგან მყავს მოკავშირეები. მაგრამ სისტემისა მეშინია. ის ყოველ ჯერზე ახალი მეთოდებით, ახლებურად მდევნის ხოლმე“.

ირანელ ხელოვანთან, ფარასთუ ფორუჰართან, მის ხელოვნებაზე და მასზე ბაასისას, გვერდს ვერ ავუვლიდი თავსაბურავის თემას, ჰიჯაბსაც რომ უწოდებენ. მუსლიმანურ საზოგადოებაში მორწმუნე ქალები ნებით თუ ძალდატანებით თავსაბურავს ატარებენ და ეს საბურავიც ან მთლიანად ფარავს ქალის სხეულის ზედა ნაწილს, ან ნაწილობრივ.

ირანში ბოლო ამბოხება, მოძრაობა სახელწოდებით, “ქალი, სიცოცხლე, თავისუფლება” დაიწყო ინციდენტით, როცა ახალგაზრდა ქურთი ქალი თეირანში პოლიციამ დააკავა თავსაბურავის არასწორი ტარებისთვის და შემდეგ ის საპატიმროში გარდაიცვალა. ირანის ქალაქებში თავსაბურავის ტარებით ხშირად თავს არ იწუხებენ ქალები, ზოგს პროტესტის განცდა აქვს, არ სურს ძალით დაიფაროს თავი, სხვას უბრალოდ არ სწამს ღმერთის და არ სურს მისდიოს მუსლიმურ წესს და ასე შემდეგ. ფარასთუ ფორუჰარმა ასეთი რამ მიამბო ჰიჯაბის მიმართ თავისი დამოკიდებულების გარშემო, როცა ვუთხარი, რომ თავისუფლებისთვის ბრძოლა მხოლოდ თავსაბურავის ტარება-არტარება ალბათ არ არის, კაცებსაც ხომ უნდათ ის მართლა თავისუფლება-მეთქი:

„თავსაბურავს, ზუსტად რომ ვთქვათ, პირდაპირ კულტურასთან არაფერი აქვს საერთო, ის ისლამური რესპუბლიკის კანონებს უკავშირდება. ისლამური რესპუბლიკა იდეოლოგიური, პატრიარქალური სისტემაა, რომელიც ადამიანებს მოქცევას უკარნახებს.

თავსაბურავს კულტურასთან არაფერი აქვს საერთო. ვისაც მისი ტარება მოსწონს, ვისაც ეს ან მსგავსი კულტურული ჩვევა აქვს, სხვაა, მაგრამ ირანში ეს რევოლუციიდან ორი წლის შემდეგ კანონით სავალდებულო გახდა და დარღვევა მკაცრად ისჯებოდა. ჩემი უნივერსიტეტის წლებში თუ რამდენიმე ღერი თმა გიჩანდა, დაგამცირებდნენ და დაგსჯიდნენ. ჩემთვის თავსაბურავი ჩემი იდენტობის ან კულტურის ნაწილი არ არის და არასდროს ყოფილა. მე სეკულარულ ოჯახში გავიზარდე; ჩემი ბებიებიც კი არ ატარებდნენ თავსაბურავს და არ იყვნენ რელიგიურები. რელიგია კულტურის ნაწილი იყო, რაღაც ლამაზი, მელოდიურად ლამაზი. მე თავსაბურავის გარეშე გავიზარდე. ჩემი მშობლები არ იყვნენ რელიგიურები, მაგრამ მოგვიანებით ეს ჩაგვრის საშუალებად იქცა. ირანში ქალები იქცნენ მეორეხარისხოვან მოქალაქეებად, რომლებსაც მამაკაცებთან შედარებით ნაკლები უფლებები აქვთ, არა მხოლოდ თავსაბურავის გამო, არამედ, მაგალითად, იმ მხრივ, რომ ქალებს მშობლებისგან მემკვიდრეობის მხოლოდ ნახევარზე შეუძლიათ პრეტენზია გამოთქვან.

კანონით მათ არ აქვთ განქორწინების უფლება, არ აქვთ საკუთარ შვილებზე უფლება, მათ ჩვენებას სასამართლოში იმის ნახევარი ძალა აქვს, ვიდრე კაცებისას. ანუ თავსაბურავი ქალების ჩაგვრის სისტემის ნაწილია და თავსაბურავის წინააღმდეგ ამბოხება ამ რელიგიური დიქტატის სისტემის წინააღმდეგ ამბოხების სიმბოლური ნიშანია“.

ასე ესმის თავსაბურავზე უარის თქმა, როგორც ქალების ჩაგვრის წინააღმდეგ ამბოხების სიმბოლო ფარასთუ ფორუჰარს და ის იხსენებს ორი ათეული წლის წინ ერთი ირანელი ფემინისტის ნათქვამს, რომ „ამ ქალების მიმართ მტრული პატრიარქალურ-რელიგიური სისტემის მიმართ უდიდესი ოპოზიციური სისტემა ყალიბდება ფემინისტურ-ქალურში”.

„და ეს ძალიან ლოგიკურია. რა თქმა უნდა, ეს ირანის თავისუფლების მოძრაობაა. მაგრამ თავსაბურავი, როგორც ჩაგვრის სიმბოლო, ძალიან მნიშვნელოვანია. და მასზე უარი, მის მიმართ პროტესტი - თავისუფლების მოძრაობის ძალიან სიმბოლური ნაწილია“.