სტარის ხედვა - რომ შავი ზღვა ჩუმად, შეუმჩნევლად იქცა მსოფლიო პოლიტიკის ახალ ფრონტად, რეფრენად გასდევს რეგიონის მისეულ ანალიზს, რომელშიც რუსეთი უკვე განწირულია მარცხისთვის. სტარის ხედვით, შავ ზღვას ახალი „ბატონი“ გაუჩნდება - ახალი „შავი ზღვის ორგანიზაცია“, რომელიც უნდა აერთიანებდეს არა მხოლოდ რუმინეთს, ბულგარეთსა და თურქეთს, არამედ მთელ კავკასიასაც, რომლის ბედიც, როგორც სტარი ამბობს, „შავ ზღვაზეა მიბმული, თუ ოდესმე სურთ თავი დააღწიონ რუსეთის მარწუხებს.“ თუმცა საქართველოს, რომლის ხელისუფლებაც, სტარის თქმით, „ჭიპლარით გადაება მოსკოვს“, ილუზიები არ უნდა ჰქონდეს, რომ „პორტი ავაშენეთ = ვაჭრობა მოვას“.
ვხედავთ დაკნინებულ, დაჩიავებულ, ტაქტიკურად „ხელმოკლე“ რუსულ ფლოტს, და ეს იმ ქვეყნის დამსახურებაა, რომელსაც დღეს ფაქტობრივად ფლოტი საერთოდ არ გააჩნია.
რადიო თავისუფლება: როგორც აღმოსავლეთ ევროპის დიდი ნაწილი, შავი ზღვაც თვისობრივად გარდაიქმნა უკრაინის ომით, და ალბათ შეიძლება თამამად ვთქვათ, რომ აღარ დაუბრუნდება იმ სტატუს-კვოს, რომელშიც იყო 2022 წელს ან 2014 წლამდე. როგორია ეს „ახალი შავი ზღვა“ და ვინ ბატონობს მასზე?
ფრედრიკ სტარი: შავი ზღვა, უნდა ითქვას, რომ მეტწილად უგულებელყოფილი იყო ბოლო ათწლეულების განმავლობაში როგორც ევროპის, ისე ამერიკის მიერ. და მაინც, ის არანაკლებ მნიშვნელოვანია ეკონომიკური, პოლიტიკური და სოციალური თვალსაზრისით, ვიდრე ბალტიის ზღვა. შევხედოთ, რა ხდებოდა ბალტიის ზღვის რეგიონში ბოლო ათწლეულებში: საბჭოთა კავშირის კოლაფსის შემდეგ ის მთლიანად ტრანსფორმირდა და დღეს დასავლეთის ერთ-ერთ მთავარ საზრუნავად იქცა, ვინძლო თავის ტკივილადაც კი - პოტენციური კონფლიქტის ერთ-ერთ ფრონტად – და სავსებით სამართლიანადაც, რადგან ბატონი პუტინი ყოვლად მოურიდებლად ესხმის თავს მთელ ბალტიის რეგიონს, პოლონეთსაც კი. მაგრამ კრემლის ზუსტად იგივე ლოგიკა ვრცელდება სამხრეთითაც, რუმინეთ-ბულგარეთამდე – ბალტიის ქვეყნების მსგავსად, ისინიც ნატოს წევრები არიან და მათაც არანაკლები საფრთხე ემუქრებათ თავზეხელაღებული ზორბა მეზობლისგან. ასე რომ, შავი ზღვა არაფრითაა ნაკლები ბალტიის ზღვაზე, არაფრითაა პერიფერია – ის ისეთივე საკვანძო სივრცეა, როგორც ბალტიის აკვატორია.
რაც შეეხება იმ კითხვას, თუ როგორი იქნება „ახალი შავი ზღვა“ - მოდით, ჯერ 2014 წელს დავუბრუნდეთ: მაშინ რუსეთის სამხედრო-საზღვაო ფლოტი შავი ზღვის უდიდეს ნაწილს აკონტროლებდა, პრაქტიკულად ყველგან იყო და მისი მთავარი ბირთვი კი ყირიმზე იყო განთავსებული. დღეს რას ვხედავთ? დღეს ვხედავთ დაკნინებულ, დაჩიავებულ, ტაქტიკურად „ხელმოკლე“ რუსულ ფლოტს, და ყველაზე გასაოცარი იცით რა არის აქ? ეს იმ ქვეყნის დამსახურებაა, რომელსაც დღეს ფაქტობრივად ფლოტი საერთოდ არ გააჩნია. ეს მართლაც საოცარია, ისტორიული რამეა. რუსულმა ფლოტმა იძულებით გადაიწია აღმოსავლეთით, ნოვოროსიისკში, და სამხრეთით – აფხაზეთის პორტისკენ. ის უბრალოდ იმალება - ერთ დროს მრისხანე და თავზარდამცემი რუსეთის შავი ზღვის ფლოტი დღეს ცდილობს, ცხვირი დიდხანს გარეთ არ გამოყოს, რათა კიდევ ერთხელ არ წაამტვრიონ.
ამავდროულად, რუსეთმა - ასევე უშედეგოდ - სცადა „დანით გადაესერა“ შავი ზღვის სავაჭრო-სანაოსნო გზები: სცადა გაეჭრა ვიწრო სატრანზიტო ზოლი რუმინეთისა და ბულგარეთის ტერიტორიულ წყლებში, რომელსაც მხოლოდ თვითონ გააკონტროლებდა, რაც საფრთხეს უქმნიდა შავი ზღვის მთლიან სატრანსპორტო არხს. მაგრამ რაც არ უნდა მოხდეს საბოლოოდ, მე სრული დარწმუნებით ვაცხადებ: ეს ომი რუსეთისთვის უკვე დასრულებულია. რუსეთი დამარცხდა. წერტილი. არავითარი დისკუსია, არავითარი „მაგრამ“. ეს არის რეალობა.
“დარწმუნებით ვაცხადებ: ეს ომი რუსეთისთვის უკვე დასრულებულია. რუსეთი დამარცხდა. წერტილი. არავითარი დისკუსია, არავითარი „მაგრამ“. ეს არის რეალობა.”
რადიო თავისუფლება: მაშ რას ვუყურებთ ახლა? მომაკვდავის აგონიას?
ფრედ სტარი: რუსეთი ცდილობს იპოვოს გასაქცევი გზა, გამოსასვლელი იმ ჩიხიდან, რომელშიც პუტინმა და მისმა გარემოცვამ შეიყვანეს ქვეყანა. მთავარი კითხვა კი ასეთია: როგორია ე.წ. დროის ჰორიზონტი? როდესაც ვსაუბრობთ მომავალზე, რა პერიოდს ვგულისხმობთ? თუ საუბარია მხოლოდ უახლოეს ორ-სამ წელზე, მაშინ ძლიერი თავდაცვითი პოზიცია კვლავ აუცილებელია, რადგან, დიახ, რეალურად პუტინმა ომი წააგო, მაგრამ ბრძოლას აგრძელებს - იმიტომ რომ სხვა გამოსავალი აღარ აქვს. მაგრამ ეს ვერ გაგრძელდება დაუსრულებლად, განუსაზღვრელი დროით. თუმცა თავდაპირველ კითხვას რომ დავუბრუნდეთ - რაც ეჭვს აღარ იწვევს, არის ის, რომ შავი ზღვა ახლა გამოდის ისეთივე მნიშვნელობის პლატფორმაზე მსოფლიო პოლიტიკასა და ეკონომიკაში, როგორიც მანამდე ბალტიის ზღვას ჰქონდა – და ბევრ ასპექტში მას გადააჭარბებს კიდეც, მეტწილად იმიტომ, რომ უკავშირდება ე.წ. შუა დერეფანს, ბალტიის ზღვაში არსებულ მარშრუტებთან შედარებით განუზომლად უფრო დიდი პოტენციალის მქონე „საქარავნე გზას“, რომელიც ევროპიდან ჩინეთამდე იჭიმება.
რას მოასწავებს ეს? იმას, რომ უეჭველად შეიქმნება ახალი შავი ზღვის ორგანიზაცია – თავისი სტრუქტურით, რეგულარული შეხვედრებით, მუდმივი შტაბით და ასე შემდეგ. ეს იქნება ქმედითი სტრუქტურა სერიოზული ბერკეტებით და მასში თურქეთს ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი, ფაქტობრივად ცენტრალური როლი უნდა მიენიჭოს. შემდეგი კითხვა – ვინ იქნებიან ამ ახალი ორგანიზაციის წევრები? უეჭველია, რომ ბულგარეთი და რუმინეთი მნიშვნელოვან როლს ითამაშებენ. ასევე გარდაუვალია - რაც არ უნდა მოხდეს ომის ფინალში, - რომ იქ იქნება უკრაინა. იქვე იქნება რუსეთიც – ამას ვერ გაექცევი. მაგრამ შემდეგ იმის კითხვა: კავკასიას რა ბედი ელის?
სენატის საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტში ჩემი გამოსვლისას ერთმნიშვნელოვნად ვთქვი: აუცილებელია კავკასიის სამივე ქვეყნის ჩართვა. ზოგიერთები იტყვიან: „მაგრამ სომხეთს ხომ ზღვაზე გასასვლელი არ აქვს, არც აზერბაიჯანს, რანაირად არიან ისინი შავი ზღვის ქვეყნები?!“ დიახ, მაგრამ შეხედეთ რა ხდება კავკასიაში – მათი ბედისწერა პირდაპირ მიბმულია შავ ზღვაზე – თუკი სურთ ოდესმე რუსული მარწუხებისგან თავის დაღწევა. და რეალურად, კიდევ უფრო შორსაც შეიძლება წასვლა – გარკვეულწილად იგივე შეიძლება ითქვას ცენტრალური აზიის ქვეყნებზეც; მათი დამატებაც შეიძლებოდა საკონსულტაციო ფორმატში, რადგან თუ მათ სურთ დასავლეთთან რეალური ფანჯარა, რათა დააბალანსონ ჩინეთსა და რუსეთთან გარდაუვალი ჩართულობა, მათთვის ერთადერთი გზა კავკასიასა და შავ ზღვაზე გადის. და შემდეგ, დაგასწრებთ კითხვას, რომელსაც ალბათ ახლა უნდა დაგესვათ: სად დგას საქართველო ამ ყველაფერში, ამ ახალ სტრუქტურაში?
“პორტის აშენება არ ნიშნავს ავტომატურად სავაჭრო დერეფნის გაჩენას. მრჩება შთაბეჭდილება, რომ თბილისის ხელისუფლება ამ განსხვავებას ბოლომდე ვერ აცნობიერებს – თბილისში თითქოს ფიქრობენ, რომ თუ პორტს ააშენებ, საქონელი თავისით მოვა”.
რადიო თავისუფლება: დიახ. შავი ზღვის კიდევ ერთი ქვეყანა ფლოტის გარეშე.
ფრედ სტარი: ზუსტად. ანაკლიის პორტის პროექტი არსებობს, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს: პორტის აშენება არ ნიშნავს ავტომატურად სავაჭრო დერეფნის გაჩენას. ეს ორი სრულიად განსხვავებული საკითხია. და მე მრჩება შთაბეჭდილება, რომ თბილისის ხელისუფლება ამ განსხვავებას ბოლომდე ვერ აცნობიერებს, ვერ ხვდება – თბილისში თითქოს ფიქრობენ, რომ თუ პორტს ააშენებ, საქონელი თავისით მოვა. ეს აბსოლუტურად მცდარი აღქმაა, ასე არ ხდება. მთავარი კითხვა იმაშია, რა პირობებში ყალიბდება ვაჭრობა. საქართველოს სამივე პორტს ჰყავს კონკურენტები. აფხაზეთში რუსები აფართოებენ ოჩამჩირის პორტს. ამას ემატება სარკინიგზო ალტერნატივაც – საქონელს არც სჭირდება საქართველოს სანაპიროზე ჩამოსვლა.
“საქართველოში ყველა ჩინეთზე ლაპარაკობს. ჩინეთი, ჩინეთი, ჩინეთი… ინდოეთზე რატომ არ ლაპარაკობთ?”
რადიო თავისუფლება: მართალია, მაგრამ როგორც წესი, ადამიანები – განსაკუთრებით ბიზნესმენები – საკმაოდ პრაგმატულები არიან, როცა საქმე ბიზნესს, ვაჭრობას, ფულის კეთებას ეხება. მათთვის იდეოლოგია არ არის გადამწყვეტი - არც საგარეო პოლიტიკა თუ ორიენტაცია.
ფრედ სტარი: დიახ, ბიზნესგარიგებების დროს მათ საერთოდ არ აინტერესებთ მემარცხენე ხარ, მემარჯვენე თუ ცენტრისტი. მაგრამ საქართველოს ხელისუფლებამ – ვის ხელშიც არ უნდა იყოს ქვეყანა - ცხადად უნდა გაიაზროს, რომ ქვეყანა უკიდურესად კონკურენტულ გარემოშია. არაფერია გარანტირებული. არ არის გარანტირებული, რომ ეს ვაჭრობა აუცილებლად საქართველოს პორტებზე და შავ ზღვაზე გავლით წარიმართება. შეიძლება წავიდეს, შეიძლება – არა. რა ნაწილი გავა შავ ზღვაზე და რა ნაწილი – რკინიგზით, პირდაპირ ხმელთაშუა ზღვაზე, ეს იმაზეა დამოკიდებული, რა ხდება თბილისში და რეგიონშიც.
და აქ სურათი დღითი დღე უფრო და უფრო საგანგაშო ხდება: დიახ, დღეს ძალიან დიდი ენთუზიაზმი არსებობს „შუა დერეფნის“ მიმართ, და ყველანი იმედოვნებენ, რომ საქართველო მასში მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს. მაგრამ არსებობს ორი სერიოზული კონკურენტი, რომლებზეც ზრდილობიან საზოგადოებაში არ საუბრობენ, მათზე საჯაროდ არავინ ლაპარაკობს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ისინი გაქრნენ, პირველ რიგში, სწორედ იმ უპრინციპო საქმოსნებისთვის, რომლებზეც თქვენ მიანიშნეთ... პირველი – სარკინიგზო გზა რუსეთის გავლით. ეს რეალური და მოქმედი სატრანზიტო დერეფანია და არსად გაქრება. და მეორე – გზა ირანზე. საქართველოში ყველა ჩინეთზე ლაპარაკობს. ჩინეთი, ჩინეთი, ჩინეთი… ინდოეთზე რატომ არ ლაპარაკობთ? ინდოეთზე, რომელიც ყოველწლიურად უფრო და უფრო ძლიერ ეკონომიკურ და გეოპოლიტიკურ მოთამაშედ ყალიბდება. ინდოელები აქტიურად აფინანსებენ ირანის ჩაბაჰარის პორტს, საიდანაც ახალი რკინიგზით შეძლებენ პირდაპირ თურქეთამდე გასვლას და იქიდან – ხმელთაშუა ზღვაში. ეს ყველაფერი კავკასიის კონკურენტული ალტერნატივებია.
“არავინ ფიქრობს იმაზე, რა იქნება პუტინის შემდეგ, არადა ეს დრო უკვე მალე დადგება, ბოლოს და ბოლოს, 73 წლისაა.”
რადიო თავისუფლება: საქართველოს მალევე დავუბრუნდებით, მაგრამ მანამდე კითხვა რუსეთზე: რა როლი ექნება მას ამ ახალ ორგანიზაციაში? და როგორი აქტორი იქნება რუსეთი - ტრადიციულ, დესტრუქციულ-დესტაბილიზატორის როლში ვიხილავთ თუ უფრო ოპტიმისტურად შეგვიძლია ვიყოთ განწყობილნი?
ფრედ სტარი: დღეს გეოპოლიტიკურ ანალიტიკაში რატომღაც საჩოთირო თემად იქცა საკვანძო საკითხის განხილვა: როგორ შეიძლება განვითარდეს რუსეთი პოსტპუტინისეულ ეპოქაში. ეს ეპოქა ძალიან მალე დადგება და არავინ იცის, როგორი გზით წავა პროცესები. მე, როგორც ისტორიკოსი, რომელიც საბჭოთა და პოსტსაბჭოთა რუსეთზე მრავალი წელია ვმუშაობ, ვერ გამოვრიცხავ საკმაოდ ოპტიმისტურ სცენარს გრძელვადიან პერსპექტივაში. რადგან, ფაქტობრივად, ახლა ხდება ის, რაც 1991-ში ბოლომდე არ მომხდარა. თეორიულად - ქაღალდზე - სსრკ ბელარუსის ცნობილი შეხვედრის შემდეგ „აღესრულა“, მაგრამ მისი გეოპოლიტიკური „ნაბახუსევი“ დღემდე გრძელდება. და ის, რაც დღეს უკრაინაში ხდება, არის საბჭოთა კავშირისა და რუსეთის იმპერიული მისიის ბოლო, სულთმობრძავი წლები. როგორი იქნება ის, ახალი რუსეთი, რომელიც ამის შემდეგ წარმოიშობა? არ ვიცით, ვერ გამოვრიცხავთ ვერც ყველაზე ცუდ, ვერც ყველაზე ოპტიმისტურ სცენარებს. ამიტომ, ჩემი ზოგადი კრიტიკა ასეთი იქნებოდა: სტრატეგები – დასავლეთში, აღმოსავლეთში, ჩრდილოეთსა და სამხრეთში – საკმარისად არ მუშაობენ პოსტპუტინური რუსეთის ალტერნატიულ მოდელებზე. არავინ ფიქრობს იმაზე, რა იქნება პუტინის შემდეგ, არადა ეს დრო უკვე მალე დადგება, ბოლოს და ბოლოს, 73 წლისაა კაცი, ახალგაზრდა ნამდვილად არ არის.
რადიო თავისუფლება: რამდენად რეალურია მოლოდინი, რომ ყველაზე ოპტიმისტურ სცენარშიც კი, ვინც არ უნდა იყოს პუტინის მემკვიდრე თუ შემცვლელი, რუსეთი შეელევა უკრაინაში და სხვაგან ოკუპირებულ ტერიტორიებს?
ფრედ სტარი: მოდით, ისევ ისტორიას გადავხედოთ. რა ხდებოდა, როცა რუსეთი დიდ, სერიოზულ ომებში მარცხდებოდა? ავიღოთ ყირიმის ომი, 1853 წელი: ნიკოლოზ I – იმ ეპოქის პუტინი – მოულოდნელად კვდება და გზა იხსნება ცვლილებებისთვის. ნიკოლოზ პირველი გიჟდებოდა სამხედრო აღლუმებზე, უყვარდა ლამაზი მუნდირები, მაგრამ ვერ მოახერხა არმიის მოდერნიზება - სწორედ ისე, როგორც პუტინმა. შედეგად – დამარცხდა. და მაშინ დაიწყო თაობათა მკვეთრი ცვლა, ალექსანდრე მეორის გარშემო იკვრება სრულიად ახალი ადამიანების წრე. რას აკეთებენ ისინი? ათავისუფლებენ მოსახლეობის 90%-ს, ყმებს. ქმნიან არჩევით ადგილობრივ თვითმმართველობებს – ზემსტვოებს. ავითარებენ ახალ იურიდიულ სისტემას, გერმანულზე დაფუძნებულს. იწყება სამხედრო რეფორმები. ეს იყო ნამდვილი რეფორმების ეპოქა.
მაგრამ იმპერიული ძაფი ბოლომდე არ გაწყდა. გათამაშდა ისტორიაში ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე ტრაგიკულად ირონიული სცენარი - ამ ყველაფრის, ამ რეფორმების შემხედვარე პოლონელებმა, რომლებიც მაშინ რუსეთის იმპერიაში შედიოდნენ, თქვეს: „შესანიშნავი რეფორმებია, ძვირფასო საშენკა, იქნებ პოლონეთსაც შეეხოს?“ და მაშინვე იფეთქა რუსულმა შოვინისტურმა ინსტინქტმა – ყველაფერი უკან, ცარისტულ ჩარჩოებში დაბრუნდა.
მეორე მაგალითი: რუსეთ–იაპონიის ომი. სრული კატასტროფა. და რა მოჰყვა მას? – დუმის შექმნა, სტოლიპინის რეფორმები, ძალიან სერიოზული გარდაქმნები. ასე რომ, მე არ გამოვრიცხავ თაობათა ცვლას მოსკოვში პუტინის შემდეგ. და არ გამოვრიცხავ იმპერიული ფანტაზიების ნამდვილ დასასრულსაც. ხოლო როგორ რუსეთს მოგვცემს ეს ყველაფერი, უკეთესს თუ უარესს, ჯერ ნათელი არ არის.
“ვინც ფიქრობს, რომ [აფხაზეთი და დნესტრისპირეთი] „მოგვარდა და მორჩა“, უხეშად ცდება. ისინი ყოველდღე უფრო მეტად „იხსნება“.
რადიო თავისუფლება: ამაზე სენატშიც ილაპარაკეთ და იქ, ფაქტობრივად, საქართველოს ბედიც პუტინის მმართველობის დასასრულს დაუკავშირეთ. ანუ, პრაქტიკულად, "ქართული ოცნების" სიცოცხლის ხანგრძლივობა პუტინისას მიაბით. სწორად გავიგე?
ფრედ სტარი: დიახ. ვფიქრობ, ახლა რაც ხდება ისაა, რომ საქართველოს ამჟამინდელ ხელისუფლებას თავისი ბედი, პირდაპირ და არაპირდაპირ, მოსკოვთან აქვს გადაბმული, ჯანსაღზე ბევრად დიდი დოზით. ეს თითქოს ჭიპლარია, და ამას არანაირი კავშირი არ აქვს იმასთან, რომ ბატონმა ივანიშვილმა თავისი ფული მოსკოვიდან წამოიღო და სხვაგან შეინახა – ეს მეორეხარისხოვანია. ფაქტი ისაა, რომ ეს ურთიერთობა არის საკვანძო, საქართველოს ქმედებებისა და პოზიციების (posture) განმსაზღვრელი რეგიონში თუ მის გარეთ, და ამას ყველა ხედავს, ყველას აწუხებს, და არ მიაჩნიათ გონივრულ ნაბიჯად, რადგან თავად მოსკოვში ვითარება ახლა უკიდურესად მყიფეა. ამიტომ, ნებისმიერი გონიერი ქართველი, ჩემი აზრით, უნდა ფიქრობდეს არა მხოლოდ „შემდეგ სვლაზე“, არამედ იმის იქითაც - ისე, როგორც ჭადრაკში: მხოლოდ შემდეგ სვლაზე, ხვალ რა იქნებაზე ფიქრი საკმარისი არ არის.
რადიო თავისუფლება: თუ არ გინდა პარტია წააგო.
ფრედ სტარი: ზუსტად. და ეს ის დისკუსიაა, რომელიც მხოლოდ ქართველებმა უნდა გადაწყვიტონ, ეს დებატი უნდა მოიცავდეს ყველას, მთავრობასაც, ოპოზიციასაც, მთლიანად ქართულ საზოგადოებას: საით მივდივართ? რა მიმართულებით მიდის ქვეყანა? ერთი მიმართულებით სვლა საკმარისი აღარაა, მეტიც - არც ორით. ვიცი, რომ ჩინელები შემოვიდნენ ძალიან მიმზიდველი, მაცდუნებელი შეთავაზებებითა და გარიგებებით. მაგრამ ეს სურათის, თავსატეხის მხოლოდ ერთი ნაწილია. და ნებისმიერი მოაზროვნე ქართველისთვის მთავარი ინტელექტუალური გამოწვევა ახლა სწორედ ის უნდა იყოს, რომ შეხედოს, რა ძევს „გორაკს“ მიღმა, შემდეგი ნაბიჯის მიღმა გაიხედოს. და თუ ასე შეხედავ, უცილობლად დაინახავ შავ ზღვას, რომელიც გაცილებით უფრო ღრმად ინტეგრირდება ევროპულ და ამერიკულ სტრატეგიულ აზროვნებაში, ვიდრე ჩინეთისაში.
რადიო თავისუფლება: ანაკლიის პორტი ახსენეთ – რას ნიშნავს ის, რომ პროექტი ჩინელებს გადაეცათ? რას ცვლის ეს, მით უმეტეს, როცა პარალელურად რუსეთი აფხაზეთში ოჩამჩირის პორტს აფართოებს?
ფრედ სტარი: გავრცელებული მოსაზრებით, ეს შავი ზღვის აუზში ძალთა ბალანსის დიდ გეოპოლიტიკურ და გეოეკონომიკურ გადანაცვლებას ნიშნავს. მე ამაში ბოლომდე დარწმუნებული არ ვარ, რადგან, კიდევ ერთხელ გავიმეორებ: პორტის აშენება, როგორი მნიშვნელოვანი პირველი ნაბიჯიც არ უნდა იყოს, ავტომატურად არ ნიშნავს, რომ სავაჭრო ტვირთი სწორედ შენთან მოვა. ქართველებს არ უნდა ჰქონდეთ ილუზია, რომ „პორტი ავაშენეთ = ვაჭრობა მოვას“.
“კითხვები, რომლებსაც ქართველები უნდა უსვამდნენ დასავლეთს, ასეთია: რა მოხდა სინამდვილეში 2008-ში? რა არ მოხდა? რა მოხდა სინამდვილეში 2014-ში? რა არ მოხდა? და რაზე შეიძლება ავაგოთ ჩვენი ნდობა, ჩვენი თანამშრომლობა მომავალში?”
რადიო თავისუფლება: დავუბრუნდეთ თქვენს უფრო ადრე ნათქვამს, იგივე თქვით სენატშიც, რომ შავი ზღვის კონტროლი განსაზღვრავს ორი მნიშვნელოვანი გაყინული კონფლიქტის საბოლოო ბედს – აფხაზეთისას საქართველოში და დნესტრისპირეთისას მოლდოვაში... განვავრცოთ ეს სცენარები.
ფრედ სტარი: როგორც არ უნდა მიუდგე ამ ორ საკითხს, ერთი რამ სრულიად ნათელია: ეს კონფლიქტები დახურული არ არის. ვინც ფიქრობს, რომ „მოგვარდა და მორჩა“, უხეშად ცდება. ისინი ყოველდღე უფრო მეტად „იხსნება“, უფრო აქტუალური ხდება.
რადიო თავისუფლება: მოლდოვა გასაგებია, მაგრამ საქართველო და აფხაზეთიც?
ფრედ სტარი: გარდაუვალად.
რადიო თავისუფლება: მოლდოვა დასავლეთისკენ მიდის და არის იმედები, რომ ეს დნესტრისპირეთის რეინტეგრაციას შეუწყობს ხელს, მაგრამ საქართველო, რომელიც, როგორც თქვენც ამბობთ, სრულიად საწინააღმდეგო მიმართულებით მიდის - აქ რა კვანძის გახსნას უნდა ველოდოთ?
ფრედ სტარი: დიახ, და ეს სერიოზული შეშფოთების საფუძველია. მაგრამ ვფიქრობ, საჭიროა დისკუსია, რომელშიც უნდა ჩაერთოს ყველა გონიერი ქართველი – იქნება იგი მოქმედ ხელისუფლებაში თუ ნებისმიერი სახის ოპოზიციაში – და ეს დისკუსია უნდა გაიმართოს დასავლეთთან. ის უნდა იყოს ძალიან გულწრფელი, და სჯობს ჩუმად, კულუარულად და არა საჯარო ტრიბუნებზე და პირდაპირ ეთერში. ეს დისკუსია უნდა იყოს 2008–2014 წლებში მომხდარის რეტროსპექტიული გადახედვა. გაანალიზება. ის კითხვები, რომლებსაც ქართველები უნდა უსვამდნენ დასავლეთს, ასეთია: რა მოხდა სინამდვილეში 2008-ში? რა არ მოხდა? რა მოხდა სინამდვილეში 2014-ში? რა არ მოხდა? და რაზე შეიძლება ავაგოთ ჩვენი ნდობა, ჩვენი თანამშრომლობა მომავალში? ვფიქრობ, ეს ის სერიოზული საუბარია, რომელზეც შემდგომ პრაგმატული პოლიტიკა უნდა დაშენდეს.
რადიო თავისუფლება: მთავრობის მომხრეები გეტყვიან, რომ სწორედ ამას აკეთებენ 2008 წლის ომზე შექმნილი, პირდაპირ ეთერში გადაცემული კომისიით, რომელმაც ომში ბრალეულობა დააკისრა ყოფილ ხელისუფლებას და დასავლეთს, ხოლო რუსეთი გაამართლა. მაგრამ ვეჭვობ, რომ ეს ის არაა, რაც თქვენ იგულისხმეთ.
ფრედ სტარი: ცხადია, არა. მე ვლაპარაკობ რეალური სტრატეგიის საფუძველზე – სადაც ამ საკითხებზე საბოლოო სიცხადე უნდა დამყარდეს. ეს არ უნდა იყოს პიარი, „ქულების დაწერა“ და ბანალურობით დაკმაყოფილება. ეს მოითხოვს სერიოზულ ანალიტიკურ მუშაობას. როცა ეს სიცხადე დამყარდება, თავად დისკუსიის პროცესიც გადაახარისხებს როლებს: ჩვენ ხშირად გვგონია, თითქოს მხოლოდ დასავლეთი ეკითხება საქართველოს – „რა გაქვთ გეგმაში?“ არადა, პირველ რიგში, საქართველო უნდა ეკითხებოდეს დასავლეთს – „თქვენ რას აკეთებდით მაშინ? რას აკეთებთ ახლა? რას აპირებთ მომავალში? რას მოგვიტანს ეს ჩვენ? რა ადგილი გვიჭირავს თქვენს გეგმებში?“ ეს სრულიად გონივრული, ლეგიტიმური კითხვებია. და ამ დისკუსიას არ უნდა დაეპატრონონ არც საქართველოს ხელისუფლება და არც მისი ოპონენტები – ყველა უნდა ჩაერთოს. მომავალს უნდა შევხედოთ ფაზებად: გარდაუვალია, რომ პუტინის შემდეგ იქნება რთული საწყისი ფაზა – რუსეთის შიგნით კრიზისის ფაზა. მაგრამ ამას მოჰყვება თაობათა რეალური ცვლა, რომელიც ისეთივე გარდაუვალია, როგორც, გერმანულ ფრაზას თუ მოვიხმობთ, „ამენ“ წირვის ბოლოს. ამიტომ საქართველო ვერ იქნება იმ პოზიციაში, სადაც ყველაფერზე აბსოლუტურად მყარ პოსტულატებს გამოაცხადებს. თქვენს ქვეყანას არ აქვს ამის ფუფუნება - მას სჭირდება სიფრთხილე და მოქნილობა. მოქნილობა ნიშნავს, რომ ქვეყნის ყველა ძალა ერთად უნდა მოქმედებდეს. ერთი გუნდი ამ თამაშს ვერ მოიგებს.
“რა თქმა უნდა, დასავლეთმაც უნდა აღიაროს საკუთარი მძიმე შეცდომები 2008 და 2014 წლებში – და ის უარყოფითი ზეგავლენა, რაც ამ შეცდომებმა საქართველოზე იქონია.”
რადიო თავისუფლება: დაბოლოს: ჯერ კიდევ ვარაუდის დონეზეა, თუ როგორი იქნება ტრამპის ადმინისტრაციის პოზიცია საქართველოს მიმართ საბოლოო ჯამში - უნდა ველოდოთ თუ არა, რომ ვაშინგტონი, საქართველოს საბოლოოდ დაკარგვის შიშით, მაინც დაათბობს ურთიერთობას "ქართულ ოცნებასთან", თუ საქართველოზე უკვე ხელი ჩაიქნიეს და ის საერთოდ ამოვარდება აშშ-ის შავი ზღვის სტრატეგიიდან?
ფრედ სტარი: საქართველოსა და აშშ-ის ურთიერთობებში (ისევე როგორც საქართველოს და დასავლეთის ურთიერთობებში საერთოდ) ბურთი დღეს თბილისის მოედანზეა. ნუ ელოდებით, რომ ინიციატივა ვაშინგტონიდან მოვა. 1991 წლიდან დღემდე ამერიკასა და ევროპაში დაგროვდა უზარმაზარი კეთილი ნება საქართველოს მიმართ. კეთილგანწყობა ქვეყნისადმი, რომელიც უძველესი და ღირსეული ნაწილია იმისა, რაც ოდესღაც ხმელთაშუა/ბიზანტიურ სამყაროდ იწოდებოდა და რასაც დღეს, არაზუსტი გამარტივებით, უბრალოდ „დასავლეთი“ ეწოდება. მაგრამ ბოლო წლების უამრავმა იმედგაცრუებამ ევროპაშიც და ამერიკაშიც ბევრს გაუჩინა კითხვა: ღირს კი ძალისხმევა, ღირს კი ბარიერების მოხსნა ურთიერთობისთვის?
და, რა თქმა უნდა, დასავლეთმაც უნდა აღიაროს საკუთარი მძიმე შეცდომები 2008 და 2014 წლებში – და ის უარყოფითი ზეგავლენა, რაც ამ შეცდომებმა საქართველოზე იქონია. მაგრამ დრო მიდის. რეალობაა ისეთი, როგორიც არის, და არა ისეთი, როგორიც გვინდა. საქართველო ოცნებობს გახდეს მნიშვნელოვანი პორტი აღმოსავლეთ–დასავლეთის ახალ მარშრუტებზე, მაგრამ ეს ოცნება ვერ ახდება, თუ საქართველო არ გახდება სერიოზული და ერთგული მონაწილე შავი ზღვის ახალი მოწყობის პროცესში. ამისთვის უნდა აღადგინოს ურთიერთობა ევროკავშირთან, აშშ-სთან და ნატოსთან. ევროპაც და ამერიკაც პოზიტიურად უპასუხებენ ნებისმიერ სერიოზულ ინიციატივას თბილისიდან, მაგრამ ამ ეტაპზე არასერიოზულია ელოდოთ იმას, რომ ისინი თავად გამოიჩენენ ინიციატივას.
ფორუმი