პულიცერის პრემიის მფლობელი სამხედრო კორესპონდენტი სამ ათწლეულზე მეტი ხნის განმავლობაში იდგა ჯარისკაცების გვერდით, ხშირად უშუალოდ ფრონტის ხაზზეც, სანგრებში, ნანგრევებში... ის წერდა ომში მიღებულ არა მხოლოდ ფიზიკურ, არამედ სულიერ ჭრილობებზეც. კვაკერად დაბადებული და პაციფისტად აღზრდილი ვუდისთვის ომის კორესპონდენტობა თვითმიზანი ან ჩანაფიქრი არასოდეს ყოფილა, მაგრამ საბოლოოდ აფრიკაში, ავღანეთსა და ერაყში მთელი სისავსით იხილა ომების სისასტიკე. მისი რეპორტაჟები დიდწილად სწორედ იმითაა მნიშვნელოვანი, რომ ტერმინი „მორალური ტრავმა“ – ღრმა ფსიქიკური თუ სულიერი ჭრილობა, რომელიც ჩნდება მაშინ, როცა ომში პიროვნების მორალური მრწამსი ირღვევა – ჟურნალისტურ დისკურსში სწორედ დევიდ ვუდმა შემოიტანა.
წარმოდგენაც კი მზარავს, თუ რა მასშტაბის მორალური ტრავმაა არა მხოლოდ უკრაინელ მებრძოლებში, არამედ მშვიდობიან მოსახლეობაშიც.
რადიო თავისუფლება: „ჯუნგლებში, გაკაფულ მონაკვეთზე სამხედრო ტყვეები გამოიყვანეს და ერთ მეთაურს ჰკითხეს: – სერ, ტყვეებს რა ვუყოთო? მან უპასუხა: დახოცეთო. მე კი გავიფიქრე: ეს არ გამიგონია. მე არ მინდოდა, არ შემეძლო ამის მოსმენა. და ამ სცენარს ვერანაირად ვერ შეცვლი – ვერ შეაჩერებ იმას, რომ შენ თვალწინ ხალხს კლავენ. გონებაში ყველაზე საშინელი სურათები შემიძლია გამოვიხმო. სულაც არ არის საჭირო ღამე იყოს, შეიძლება ეს ფიქრები ტაქსიში მჯდარს გამიჩნდეს, ან მატარებელში, როცა ინგლისის რომელიმე სოფლისკენ მივემგზავრები...“ – ეს დონ მაკკალინია, ლეგენდარული სამხედრო ფოტოგრაფი, თავის კარიერაზე საუბრისას. რამდენად ზუსტად ასახავს ეს მაგალითი იმ „მორალურ ტრავმას“, რომელზეც ასე ხშირად და ამდენს წერდით?
დევიდ ვუდი: დიახ. მაგრამ საქმე ისაა, რომ მორალური ტრავმის ცნება მე ძალიან დიდი ხნის შემდეგ, ომში უკვე 20-წელიწადგამოვლილმა თუღა გავიაზრე ბოლომდე და მთელი სისავსით. ომში ყოფნა თავისთავად ნიშნავს მორალური ტრავმის მიღებას. ჩვენ ხომ ყველას გვაქვს შინაგანი რწმენა, თუ რა არის სწორი ცხოვრებაში, არა? ეს ჩვენი მორალური კომპასია, ღირებულებათა ერთობლიობა, ის, რასაც ბავშვობიდანვე ვსწავლობთ – მშობლებისგან, ეკლესიაში, სინაგოგაში, მეჩეთში, უფროსებისგან. თანდათან ვაგროვებთ ცოდნას იმის შესახებ, რა არის სწორი, როგორ უნდა იქცეოდეს ადამიანი. ომში კი ეს „სწორის“ შეგრძნება – შენი საკუთარი მორალური მრწამსი – ყოველდღე, ყოველ წუთს უხეშად იბღალება, უპატიურდება. ესაა ომი. და, როგორც ბატონმა მაკკალინმა აღნიშნა, ომში ყოფნა ნიშნავს, რომ ფიზიკურამდე, მორალურ ჭრილობას იღებ. და მერე, ბუნებრივია, ჩნდება კითხვა: რას უპირებ ამას? როგორ უმკურნალებ? როგორ გაუძლებ? როგორი იქნება შენი პასუხი? და ვფიქრობ, ეს თემა განსაკუთრებით მწვავედ დგას უკრაინის ომში. წარმოდგენაც კი მზარავს, თუ რა მასშტაბის მორალური ტრავმაა იქ არა მხოლოდ უკრაინელ მებრძოლებში, არამედ მშვიდობიან მოსახლეობაშიც.
ერთ-ერთ სოფელში პირდაპირ შევეჩეხე სასაკლაოს, სადაც უამრავი ქალი და ბავშვი არა უბრალოდ დახოცილი, არამედ სასტიკად მოკლული დამხვდა.
რადიო თავისუფლება: თქვენს პირად მორალურ ტრავმებზე, ნაიარევებზეც მინდა გკითხოთ, თუ ნებას მომცემთ. კვაკერი ხართ - პაციფისტად აღზრდილი, მაგრამ მაინც ცხოვრების დიდი ნაწილი ომების საველე გაშუქებას დაუთმეთ. რამ მიგიყვანათ ამ გადაწყვეტილებამდე და რამდენად ძლიერი შოკი იყო ომის რეალობა თქვენთვის, როდესაც პირველად შეეჯახეთ მას?
დევიდ ვუდი: ბავშვობიდან მინერგავდნენ, იმ რწმენით ვიზრდებოდით, რომ ომი არასოდეს იყო ეფექტური გამოსავალი. ჩვენ ვსწავლობდით განდის მაგალითზე, გვწამდა მშვიდობიანი პროტესტის, ძალადობის გარეშე წინააღმდეგობის გაწევის – და ეს იდეა ძალზე მომწონდა, მჯეროდა მისი. ომის კორესპონდენტობა ჩემი არჩევანი არ ყოფილა. ჟურნალ „ტაიმში" ვმუშაობდი ბოსტონსა და ჩიკაგოში და მერე ნაირობიში გამგზავნეს აფრიკის საკითხების გასაშუქებლად. და მაშინ ვერ ვხვდებოდი, მაგრამ საბოლოოდ ისე დალაგდა, რომ კონტინენტზე გაჩაღებული ლამის ყველა ომის გაშუქება დამევალა, იმ ასაკში ვიყავი, როდესაც რისკის გამო დავალებებზე უარს არ ამბობენ. ჰოდა, მეც წავედი. ეს ჩემი შეგნებული არჩევანი არ ყოფილა.
ორი ახალი რამ მაშინვე აღმოვაჩინე. პირველი იყო ის, თუ რამდენად ფიზიკურია შიშის განცდა – პატარა სოფელში ვიყავი, რომელიც საჰაერო დაბომბვაში მოჰყვა, ციდან ბომბები ცვიოდა, მე მიწაზე ვიყავი გართხმული და შიშისგან ვერ ვდგებოდი, მუხლები აღარ მემორჩილებოდა, თითქოს გამეთიშა. მანამდე მსგავსი არაფერი განმეცადა და არ მესმოდა, რომ შიში ასეთი ხელშესახები, ასეთი ფიზიკური იყო.
მეორე რამ – ერთ-ერთ სოფელში პირდაპირ შევეჩეხე სასაკლაოს, სადაც უამრავი ქალი და ბავშვი არა უბრალოდ დახოცილი, არამედ სასტიკად მოკლული დამხვდა. ომი რომ ომია და კარგი რამეები არ ხდება, ეს, ცხადია, ვიცოდი, მაგრამ როდესაც ამ ყველაფერს პირისპირ შევეჩეხე, ეს გამაოგნებელი შოკი იყო. იმიტომ რომ ძალიან მშვიდობიან გარემოში, სითბოში ვიყავი გაზრდილი და ყოველთვის მეგონა, რომ სამყარო, საერთო ჯამში, კარგი ადგილი იყო. და უცებ აღმოვჩნდი იქ, აფრიკულ სოფელში, სადაც ამბოხებულ არმიას როცა უერთდებოდი, ოჯახიც – ცოლ-შვილი – თან უნდა წაგეყვანა. მერე მტერი მოვიდა, აჯანყებულები ოჯახებიანად ამოხოცა, შემდეგ კი მინდვრებს ცეცხლი წაუკიდა, რომ სხეულები დაეწვათ.
წლების შემდეგ მშობლებისადმი მიწერილი წერილი ვიპოვე, იმ ვოიაჟზე, სადაც თურმე დამიწერია: „დედა, მამა, კარგად ვარ, ბევრი არც არაფერი ხდება“. ეტყობა, მაშინ სიტყვები ვერ მოვძებნე, რომლებითაც შემეძლებოდა გადმომეცა ჩემი განცდები. სიზმრები მტანჯავდა, ვერც ვლაპარაკობდი ამაზე დიდი ხანი. არ ვიცოდი, რა უნდა მექნა ამ ემოციებისათვის. მახსოვს, რომ მინდოდა, საზღვაო ქვეითთა ბატალიონი მოსულიყო და შური ეძია ამ უმოწყალოდ დახოცილი ხალხის გამო. მინდოდა შურისძიება.
კიდევ ერთი რამ, რაც ომებში პირველივე დღიდან აღმოვაჩინე – ომი ამაღელვებელია. ეს პატარა, ბინძური საიდუმლოა ჩვენთვის, ომის კორესპონდენტებისთვის. ომი ტრილერია, დრამატულია, შესანიშნავი ჟურნალისტიკაა. და ეს ჩემთვის ერთგვარი გამოღვიძება იყო – მე ისევ პაციფისტი ვარ, მაგრამ ახლა მესმოდა, რატომ აკეთებენ ამას სხვები. ომის მეორე მხარეც დავინახე.
რადიო თავისუფლება: თქვენს მოკლე ავტობიოგრაფიაში ერთი პატარა, მაგრამ მეტყველი წინადადება მომხვდა თვალში – „დევიდ ვუდი, კაცი, რომელსაც მთელი თავისი კარიერის განმავლობაში მუდმივად ეშინოდა.“ მოკლეა, მაგრამ ბევრს ამბობს.
დევიდ ვუდი: დიახ, ეს სიმართლეა. ომში ყოფნა შიშის გარეშე წარმოუდგენელია. მაგრამ ჟურნალისტის პოზიციიდან ამას სხვა შიშებიც ემატება, ჩავარდნის შიში: „როგორ გადმოვცე ის, რაც აქ ხდება?“ ჩემი კარიერა დიდ სტრატეგიებზე, ტაქტიკა-მანევრებსა და ომების გრანდიოზულობაზე წერისთვის არ დამითმია. მე ვწერდი რიგითებზე. ვინ არიან ისინი? რატომ აკეთებენ იმას, რასაც აკეთებენ? როგორია მათთვის ეს? რას განიცდიან?
და ეს ძალიან რთული საქმეა ომის შუაგულში – პერსონაჟების მოძიება, დიალოგის, პათოსის სწორად დაჭერა, ატმოსფეროს გადმოცემა – რა სუნია, რა შეგრძნებებია? ასე რომ, დიახ, მე მუდამ შიშში ვიყავი. მაგრამ ამავდროულად მუდამ საქმეში გართული.
უკრაინის ომში სისასტიკის მასშტაბი სცილდება ყველაფერს, რასაც მე პირადად შევესწარი 35 წელზე მეტხნიან კარიერაში.
რადიო თავისუფლება: და ამ საქმის შესრულებისას, ყოველდღიურად ეჩეხებით ომის ზოგად უაზრობა-აბსურდსაც - რამდენად მძიმე ტვირთია ეს?
დევიდ ვუდი: ეს ძალიან, ძალიან რთული კითხვაა. ჯარისკაცებთან ყოფნისას თუ რამე ვისწავლე, იყო ის, რომ მათ, უმეტესწილად, ნაკლებად აინტერესებთ ომის მსვლელობა, მთელი ეს გეოსტრატეგია, სახელმწიფოთა შორის ჭადრაკის სვლები, ვიდრე ის, რაც უშუალოდ თვალწინ უდგათ - საკუთარი პატარა მონაკვეთი, სადამდეც თვალი მიუწვდებათ, სადამდეც თანამებრძოლის დაძახილი ესმით... აი, ეს არის მათი სამყარო. იცით, როცა ერაყსა და ავღანეთში ვიყავი ხოლმე, ჩემს რედაქტორებს ვაშინგტონში ყოველთვის აინტერესებდათ: „აბა, რას ფიქრობენ ჩვენი ჯარისკაცები ომზე? ფიქრობენ თუ არა, რომ ომი კარგად მიდის?“ მე ვპასუხობდი: მათ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა არ შეუძლიათ. ეგ მათი ყოველდღიურობა არ არის. მათი ყოველდღიურობა ასეთია: „როგორ გადავრჩე დღეს და როდის შევძლებ სახლში დაბრუნებას?“ აი, ეს არის მთელი არსი.
ამიტომაც მირჩევნია ეს თემა სხვებისთვის დავტოვო - პოლიტიკოსებისთვის, გენერლებისთვის, სტრატეგებისთვის - რომ განსაზღვრონ ომის მსვლელობა. მაგრამ ვფიქრობ, რიგითი ჯარისკაცისთვის ეს ყველაფერი ძალიან ეგოცენტრული და ლოკალურია.
მინახავს ჯარისკაცები ისე შეძრულნი, თავზარდაცემულნი იმით, რასაც ხედავდნენ - ან თვითონვე აკეთებდნენ - რომ ბოლოს ამბობდნენ: „აღარ ვიბრძოლებ. მორჩა. რაც გინდათ, ის მიყავით, იმაზე უარესი მაინც არ იქნება, ვიდრე იმის გაგრძელება, რასაც ვაკეთებ.“
რადიო თავისუფლება: სწორედ მორალური ტრავმებია ის, რაც ჯარისკაცებს სულიერად ტეხავს? ესაა, მაგალითად, რაც დეზერტირობისკენ გიბიძგებს?
დევიდ ვუდი: ჩემი გამოცდილებით, როცა ადამიანი აღარ არის დანაყოფის, საზოგადოების, რაზმის ნაწილი, როცა გრძნობს, რომ მოწყვეტილია ამ მჭიდრო, შეკრულ ჯარისკაცურ ერთობას, როგორც წესი, სწორედ მაშინ სჩადის მორალურად ყველაზე გაუმართლებელ ქმედებებს. ამ დროს თითქოსდა უქმდება აკრძალვა სისაძაგლის ჩადენაზე. თუ არ არსებობს ერთმანეთისადმი ერთგულების განცდა, რომელიც გკარნახობს, რომ არ უნდა გაიქცე, არ უნდა დაემალო მოვალეობას… თუ ამ შეკრული ბირთვის გარეთ ხარ, თუ ამ კავშირის მიღმა ხარ, გარიყული, მაშინ უფრო ადვილია ყველაფერს მიაფურთხო და გაიქცე ან ისეთი რამ ჩაიდინო, რასაც სხვა შემთხვევაში არ იკადრებდი.
გარდა ამისა, თუ აღარ ხარ იმ მჭიდრო ჯარისკაცური ერთობის ნაწილი, ომის საშინელებები ბევრად უფრო ძნელი ასატანი ხდება. მე მინახავს ჯარისკაცები ისე შეძრულნი, თავზარდაცემულნი იმით, რასაც ხედავდნენ - ან თვითონვე აკეთებდნენ - რომ ბოლოს ამბობდნენ: „აღარ ვიბრძოლებ. მორჩა. რაც გინდათ, ის მიყავით, იმაზე უარესი მაინც არ იქნება, ვიდრე იმის გაგრძელება, რასაც ვაკეთებ.“ და იცით, ამაზე უმკაცრესი სასჯელია - დეზერტირებს, როგორც წესი, დახვრეტით სჯიან და მაინც, მე მინახავს ხალხი, რომელიც მზად იყო, ამაზეც წასულიყო...
უკრაინის ომში სისასტიკის მასშტაბი სცილდება ყველაფერს, რასაც მე პირადად შევესწარი 35 წელზე მეტხნიან კარიერაში
რადიო თავისუფლება: თქვენი კარიერის უდიდესი ნაწილი ომის ადამიანურ ფასს მიუძღვენით - არა მხოლოდ ფიზიკურს, არამედ მორალურ და ფსიქოლოგიურ ხარკსაც. თუმცა ეს უმეტესწილად ამერიკულ ომებს ეხებოდა. თუ უკრაინაში რუსეთის ომს შევხედავთ, რა გხვდებათ ყველაზე მეტად თვალში ამ მხრივ?
დევიდ ვუდი: რაც უკრაინის ომში განსაკუთრებით თვალშისაცემია, რაც მას განსხვავებულს ხდის, ჩემი აზრით, არის ის, რომ რუსეთი მიზანმიმართულად ესხმის მშვიდობიან მოსახლეობას - საცხოვრებელ კორპუსებს, საავადმყოფოებს, სკოლებს. სისასტიკის მასშტაბი სცილდება ყველაფერს, რასაც მე პირადად შევესწარი 35 წელზე მეტხნიან კარიერაში, და ვფიქრობ, უნიკალურია თანამედროვე ომების ანალებში და მასშტაბებით მსოფლიო ომის რეალიებს უტოლდება.
ჩემი რეაქცია კი, როცა ამ ყველაფერს ვუყურებ, არის მზარდი, გულისგამყინავი შიში და წუხილი, თუ რა დაემართებათ უკრაინელებს, როგორც საზოგადოებას, ომის შემდეგ, როგორ გაუმკლავდებიან ომის შემდგომ რეალიებს. იმიტომ რომ ის ტანჯვა, ის მორალური ტრავმა, რომლებსაც მე წლების განმავლობაში ვხედავდი, მგონია, ძალიან ფერმკრთალდება იმასთან შედარებით, რასაც დღეს უკრაინელები განიცდიან - ყოველდღე, ყოველკვირა, თვიდან თვემდე, წლიდან წლამდე.
ცხადია, ვიცი, რომ სხვა გზა არ არსებობს. ომში ყოველთვის ცუდი რამეები ხდება, და ამას ვერ გაექცევი. ბავშვები იხოცებიან, ადამიანები იხოცებიან, სახიჩრდება როგორც სხეული, ისე ყოფა, ცხოვრება. საზოგადოება ზიანდება. და მაინც, ამ ყველაფრის მასშტაბი უკრაინაში ნამდვილად აღუწერელია. რომ ეთქვათ, წარმოიდგინეო, ალბათ გაგვიჭირდებოდა, მაგრამ აღარ გვჭირდება წარმოსახვა - ამას პირდაპირ ვუყურებთ, ლამის ცოცხლად.
როცა იქნება, ბოლოს, ომი დასრულდება - როგორც ყველა ომი. ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმება იქნება ეს თუ ზავი ან რუსები უბრალოდ წავლენ - სხვადასხვა ფინალის მიუხედავად, ის დასრულდება. უკვე ცხადია, რომ ის ვერ დასრულდება რომელიმე მხარის უპირობო გამარჯვებით. პრობლემა ისაა, რომ მშვიდობა - ნამდვილი მშვიდობა - დამოკიდებულია იმაზე, რომ ადამიანებმა გადალახონ ეს მორალური ტრავმები და მეორე მხარეშიც, ყოფილ მტერშიც შეძლონ ადამიანურობის დანახვა. თუ ეს არ მოხდა, ნამდვილი მშვიდობა არ იქნება. და მე მაშინებს, მიჭირს წარმოვიდგინო, როგორ გაუმკლავდებიან ადამიანები ამას.
როგორ შემიძლია ვინმეს უკრაინაში ვთხოვო, რუსებს აპატიონ ის, რაც მათ გაუკეთეს?
რადიო თავისუფლება: რამდენად წარმოუდგენელი ამოცანაა უკრაინელებისგან ამის მოლოდინი? ან რამდენად სამართლიანი?
დევიდ ვუდი: ეს წარმოუდგენლად რთულია. შერიგებისთვის - ნამდვილი შერიგებისთვის - როგორც უკვე ვთქვი, საჭიროა მეორე მხარის ადამიანობის მიღება. აუცილებელია პატიების ელემენტიც. როგორ შემიძლია ვინმეს უკრაინაში ვთხოვო, რუსებს აპატიონ ის, რაც მათ გაუკეთეს? ეს წარმოუდგენელია.
ჩემი გამოცდილებიდან, ერთი, რამაც შეიძლება, უკრაინაშიც იმუშაოს, ე.წ. სიმართლის კომისიაა. ეს პლატფორმაა, რომელიც ადამიანებს შესაძლებლობას აძლევს, თავიანთ გამოცდილებას მოჰყვნენ. და შესაძლოა ეს ჩემი პროფესიის გამოა, მაგრამ ვფიქრობ, ადამიანებს თავიანთი ტკივილის მოყოლა ტვირთს უმსუბუქებს. ეს შეიძლება წამლად იქცეს.
სახლში დაბრუნდებიან და გაახსენდებათ: „ქუჩაში ორი მოხუცი ქალი დავხოცე სრულიად უსაფუძვლოდ. იყო ეს გმირული ქმედება რუსეთის იმპერიული დიდების დასაცავად? რუსეთს სიდიადე შევმატე იმით, რომ უკრაინელ ბავშვებს ვესროლე?“
რადიო თავისუფლება: აგრესორის მორალურ ტვირთზეც მინდა გკითხოთ: დავიწყოთ იმ რუსი სამხედროებით - და ისინი მრავლად არიან - რომლებსაც ნამდვილად სჯერათ ამ ომის, რომლებიც პროპაგანდას ენდობიან და რუსეთის იმპერიული ხედვების რეალობად ქცევას თავიანთ პატრიოტულ ვალად ან ისტორიული სამართლიანობის აღდგენად მიიჩნევენ?
დევიდ ვუდი: ვფიქრობ, მათთვისაც გარდაუვალია მორალური ტრავმა. მაგრამ ის, თუ როგორ გაუმკლავდებიან ამას, სხვა ამბავია. გავიხსენებ მაგალითს აფრიკიდან – სამხედროები, რომელთაც უწევდათ ბავშვისთვის ესროლათ და მოეკლათ, რადგან იმ ბავშვს ხელში ავტომატი ეკავა და საფრთხეს წარმოადგენდა. მიუხედავად იმისა, თუ რა შედეგი დადგება, ეს მსროლელისთვის მორალური ტრავმაა. ვფიქრობ, ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც ასეთ რამეს ჩაიდენს, აუცილებლად განიცდის გარკვეულ მორალურ ზიანს.
რაც შეეხება იმ რუს ჯარისკაცებს, რომლებიც პროპაგანდას მიენდვნენ, რომლებმაც გულწრფელად დაიჯერეს, რომ ისტორიულ მისიას ასრულებენ რუსეთის იმპერიის გასაფართოებლად, თითქოს ეს დიდებული საქმეა – კი, შეიძლება ასე ამართლებდნენ იმ საშინელებებს, რომლებიც ჩაიდინეს. მაგრამ საინტერესოა, რა მოხდება მაშინ, როცა ისინი სახლში დაბრუნდებიან და გაახსენდებათ: „ქუჩაში ორი მოხუცი ქალი დავხოცე სრულიად უსაფუძვლოდ. იყო ეს გმირული ქმედება რუსეთის იმპერიული დიდების დასაცავად? რუსეთს სიდიადე შევმატე იმით, რომ უკრაინელ ბავშვებს ვესროლე?“
მრავალი მორალური ტრავმა სწორედ მაშინ იჩენს თავს, როცა ჯარისკაცები სახლში ბრუნდებიან. ისინი გამოდიან იმ საბრძოლო ზონიდან, იმ ნაცრისფერი მორალური სივრციდან, სადაც თითქოს ბავშვის მოკვლა ნორმალურია. და ბრუნდებიან სამოქალაქო ცხოვრებაში, სადაც ბავშვის მოკვლა წარმოუდგენელი საშინელებაა.
ეს არის ომის დანაშაული და მორალური დანაშაული – ადამიანების ძალით ომში წარეკვა.
რადიო თავისუფლება: ფრონტის იქეთ მხარეს ასევე არის ათიათასობით რუსი ჯარისკაცი – უმეტესად ახალწვეულები ან ძალით მობილიზებული ადამიანები – რომლებიც ომში გაგზავნეს, ომში, რომლის არ სწამთ და ფრონტზე თავიანთი ნებით არ წასულან. ისინი უბრალოდ პირუტყვივით მიჰყავთ და ხორცსაკეპისკენ მიერეკებიან. რა მასშტაბის მორალურ ზიანს შეიძლება ჰქონდეს ადგილი ასეთ დანაყოფებში და რამდენად განსხვავდება ეს დასავლურ ომებში ნანახისგან?
დევიდ ვუდი: დასავლეთი ამას არ აკეთებს. ყოველ შემთხვევაში, აღარ აკეთებს.
უპირველესად, ადამიანები, რომლებსაც ომში ძალით აგზავნიან, ყველაზე უხეირო ჯარისკაცები ხდებიან. ძალიან ცუდი ჯარისკაცები. ისინი პირველები ნებდებიან, პირველები გარბიან. რას მართებს ეს ყველაფერი მათ შინაგანად – წარმოსადგენადაც ძნელია. ალბათ, არა მხოლოდ საკუთარ მთავრობას შეიძულებ იმისთვის, რომ ეს გაგიკეთეს, შეიძულებ ქვეყანას, შეიძულებ შენს თანამებრძოლსაც. ყველას შეიძულებ. ეს არის ომის დანაშაული და მორალური დანაშაული – ადამიანების ძალით ომში წარეკვა.
რა მოხდება, თუ ვერ გაიმარჯვებენ? რა მოხდება, თუ ომი ჩიხში შევიდა და გაყინულ კონფლიქტად გადაიქცა, რომელიც წლებს გასტანს?
რადიო თავისუფლება: ისევ უკრაინელებს დავუბრუნდეთ – იცით, რატომ აღვნიშნე ხაზგასმით, რომ თქვენი წიგნი მორალურ ტრავმაზე მხოლოდ ამერიკულ ომებს შეეხებოდა, ამერიკელების ომებს? ისინი არასდროს ყოფილა თავდაცვის ომები. უკრაინის ომი კი სწორედ თავდაცვის ომია, სადაც უკრაინელი ჯარისკაცი თავის ქვეყანას, მიწას, ოჯახს იცავს. რამდენად დიდ განსხვავებას ქმნის ეს? როგორ გამოიყურება მორალური ჭრილობები და ნაიარევები ასეთ ომში? უფრო მარტივია მათი შეხორცება თუ პირიქით, უფრო რთული?
დევიდ ვუდი: ძალიან კარგი კითხვებია. თუ ერი გრძნობს, რომ თავდაცვით ომში გაიმარჯვა, აგრესორს გადაურჩა – ეს ძალიან ძლიერ და ყოვლისმომცველ ეფექტს ქმნის. ვფიქრობ, ეს საზოგადოებას იმგვარ მორალურ ტრავმებთან გამკლავებაში დაეხმარება, რაზეც ზემოთ ვსაუბრობდით – ეს ერთგვარი სალბუნია, დამამშვიდებელი მალამო.
მაგრამ რა მოხდება, თუ ვერ გაიმარჯვებენ? რა მოხდება, თუ ომი ჩიხში შევიდა და გაყინულ კონფლიქტად გადაიქცა, რომელიც წლებს გასტანს? ამაზე პასუხი ჯერ არ გვაქვს. შეგვიძლია გავიხსენოთ კორეის ომი, რომელიც ასეთი ჩიხით დასრულდა, და 60–70 წლის შემდეგ, სამხრეთში ხალხმა, მხოლოდ თაობების ცვლასთან ერთად, ნელ-ნელა გადალახა ის ტრავმა, რომ მათი ოჯახის წევრები ჩრდილოეთში დარჩნენ.
მაგრამ უკრაინის შემთხვევაში, თუ ომი გაყინულ კონფლიქტად იქცა, მუდმივად მომავალი ბრძოლის საფრთხის ფონზე... არ ვიცი როგორ, რა ფორმით შეეგუება ამას საზოგადოება. როგორ უპასუხებს ასეთ ტრავმას. ვფიქრობ, ფიზიკურ აღდგენაზე არანაკლებ მნიშვნელოვანია ის, რომ მაქსიმალურად ვეცადოთ ამ მორალური ტრავმების, ამ უზარმაზარი მორალური ნაიარევების მოშუშებას.
შეუძლებელია დადგეს მდგრადი მშვიდობა უკრაინასა და რუსეთს შორის, თუ არ იქნება რუსული მხარის - როგორც სახელმწიფოს, ისევე ხალხის - მხრიდან გარკვეული სახის მონანიება იმ დანაშაულებისთვის, რომლებიც ჩაიდინეს.
რადიო თავისუფლება: რა ვუყოთ უკრაინელ ტყვეებს, რომლებიც სახლში ბრუნდებიან და საშინელ ისტორიებს ჰყვებიან იმის შესახებ, თუ როგორ ექცეოდნენ რუსები? ცოტა ხნის წინ ერთ-ერთ მათგანს გავესაუბრეთ – პატიებაზე საუბარიც კი არ უნდოდა, არანაირ, ყველაზე შორეულ მომავალშიც კი. „სულაც არ მინდა დამავიწყდეს, – მითხრა მან, – მით უმეტეს, არ მინდა ვაპატიო. მე შურისძიება მინდა და ამას ვერავინ წამართმევს, ვერავინ მეტყვის, რომ ეს არ გავაკეთო.“
დევიდ ვუდი: ვფიქრობ, შეუძლებელია დადგეს მდგრადი მშვიდობა უკრაინასა და რუსეთს შორის, თუ არ იქნება რუსული მხარის - როგორც სახელმწიფოს, ისევე ხალხის - მხრიდან გარკვეული სახის მონანიება იმ დანაშაულებისთვის, რომლებიც ჩაიდინეს, თავიანთ საქციელზე პასუხისგება. მაგრამ ამავდროულად, ძნელი წარმოსადგენია, რომ რამე, რასაც რუსები გააკეთებდნენ, დააკმაყოფილებდა იმ ჯენტლმენს, რომელთანაც თქვენ ისაუბრეთ.
ერთ ამერიკელ ბომბდამშენის პილოტს ვიცნობდი, რომელიც მეორე მსოფლიო ომის დროს იაპონიაში ჩამოაგდეს და ტყვედ ჩავარდა. იაპონურ ციხეში მას აწამებდნენ. განსხვავებით იმ უკრაინელისგან, რომელიც ალბათ საკუთარ მიწას იცავდა, აქ უფრო საკამათო მორალურ კაზუსთან გვაქვს საქმე, რადგან ის თვითონაც ბომბავდა იაპონელ სამოქალაქოებს, რაც, რა თქმა უნდა, მიუღებელია. ცხადია, მიუღებელია წამებაც. მაგრამ მაინც – მას ეს სიძულვილი ათწლეულების განმავლობაში თან სდევდა. ალბათ 1990 ან 1995 წლამდე – თითქმის 40 წელი. გახელებით სძულდა იაპონელები.
და მერე, სპეციალური პროგრამის ფარგლებში, შეხვდა ერთ-ერთ იაპონელ ციხის მცველს. დიდხანს ისაუბრეს, მერე გადაეხვივნენ ერთმანეთს, აპატიეს, ატირდნენ. და დათმო ამ კაცმა თავისი ეს წლობით ნატარები სიძულვილი. ეს საოცარი სანახავი იყო. ძალიან ემოციური. წარმოიდგინეთ, მთელი ცხოვრება ამ სიძულვილს ატარებდე - ეს ვერანაირად ვერ იქნება კარგი, ეს ცხოვრებას დაგიმახინჯებს. ეს დიდი მორალური ტრავმაა – მთელი ცხოვრება ამ მძიმე ტვირთის ტარება. ნორმალური ცხოვრება ასეთი ტვირთით ვერ გექნება.
მაგრამ, რა თქმა უნდა, მე ვერასდროს ვეტყვი ვინმეს: „აბა, აპატიე რუსებს, რაც გაგიკეთეს.“ ვინ ვარ მე, რომ ეს ვთქვა, რა უფლება მაქვს? ვერანაირად. ვერავინ იტყვის ამას. როგორც იმ უკრაინელმა თქვა – სიტყვები არ კმარა. რასაც უკრაინაში ხალხი განიცდის, სიტყვებით ვერ აღწერ. და ვფიქრობ, ძალიან სერიოზულად უნდა დავფიქრდეთ, როგორ დავეხმაროთ მათ ამ ტრავმასთან გამკლავებაში. რას გავაკეთებთ? ვფიქრობ, უკვე დროა – მაშინაც კი, როცა ბრძოლა გრძელდება – დავიწყოთ იმაზე ფიქრი, როგორი იქნება ომისშემდგომი რეალობა. მხოლოდ ფიზიკური რეკონსტრუქცია არ არის საჭირო. მორალური ტრავმების მიჩქმალვა, თითქოს ისინი არ არსებობენ, ანაც თავის ნებაზე მიშვება უკრაინელ ხალხს ცუდ სამსახურს გაუწევს.
ფორუმი